Yahudi-İspanyol Ladino / לאדינו | ||
ülke |
|
|
---|---|---|
konuşmacı sayısı | İsrail'de 100.000 , Türkiye'de 10.000 | |
tipoloji | Hece SVO + VSO | |
yazı | Latin alfabesi , İbrani alfabesi ( d ) ve Kiril alfabesi | |
Aileye göre sınıflandırma | ||
|
||
Resmi durum | ||
Tarafından yönetilen | Ladino Ulusal Otoritesi ( Autoridad Nasionala del Ladino ) | |
Dil kodları | ||
ISO 639-2 | D | |
ISO 639-3 | D | |
IETF | D | |
Yahudi-İspanyol veya Ladino ( לאדינו içinde İbranice , ayrıca Judesmo , spanyolit , djudyo , Tetuani Ladino veya Haketiya yere yer), bir olan Yahudi dili - Romanesk eski türetilen Kastilya (İspanyolca) ve İbranice . Bu belirli sayıda tarafından bugün konuşulan olduğunu Sefarad Yahudileri, sınırdışı Yahudilerin torunları İspanya'da içinde 1492 tarafından Alhambra kararname etrafında uzanan geniş bir coğrafi alanda, Akdeniz havzasını .
Judeo-İspanyolca , muadili komşusu Judeo-Catalan ile veya Ladino ile İtalyan Dolomitlerinde konuşulan bir Rhaeto-Roman dili olan Ladin ile karıştırılmamalıdır .
Argo Yahudi-İspanyol denilen Djudeo-Espanyol veya Ladino farklıdır Yahudi-İspanyol calque denilen Ladino bir olduğunu, üslup çeşitliliği ile Yahudi-İspanyol, yazılı Kastilya kelime fakat İbranice sözdizimi niyet etmek İbrani kutsal metinleri çevirmek için icat, Yahudi-İspanyolca konuşanlardan. Bununla birlikte, İspanyolca'nın yaklaşık 1620'ye kadar dilsel olarak farklılaşmadığı konuşulan Yahudi-İspanyolca, genellikle dini kullanım için yazılmış olan ve sadece daha saf Yahudi-İspanyolcası ve daha edebi olduğu düşünülen Yahudi-İspanyolca ile karıştırıldı. Dil denilen Ladino ve ayrıca birçok yerel isimleri ( djudezmo , djudyo , espanyoliko , tetuani , Haketia , vs.), ancak çoğu Yahudi-İspanyol hoparlörler Batılılaşmış bir Türkçe veya İsrail toplumunda olduğundan, onlar adına tercih Ladino , muhtemelen çünkü diğerlerinden daha az Yahudi kimliği anlamına geliyordu; bu nedenle bugün geç İspanya'dan sürülen Yahudilerin torunları tarafından konuşulan dil XV inci Türkiye, Yunanistan ve "parti sığındık yüzyılda Sefarad ağırlıklı dil İspanyolca oluşan" Bulgaristan, XV inci yüzyıl, bir Birkaç İbranice kelime (özellikle dinle ilgili) ve farklı ev sahibi ülkelerden (Türkçe, Yunanca ve Bulgarca) diğer kelimeler, onlar tarafından "Yahudi-İspanyolcası" değil "Ladino" olarak adlandırılmaktadır. "Yahudi-İspanyol" dedikleri şey örneğin İspanyol Fas Yahudileri tarafından konuşulan Yahudi-İspanyol lehçesi haketia'dır .
Ethnologue'a göre , Dünya Dilleri :
Ladino kelimesi ayrıca İspanyolca'da "kurnaz" anlamına gelir; Joan Coromines İspanyol dilinin etimolojik sözlüğünde bu anlama Endülüs zamanında ulaştığımızı açıklıyor : Ladinar "yabancı bir dili Latinceye çevirmek" anlamına geliyordu ve Arap elçilikleri Arapça tercümanlar kullanıyorlardı, ki buna daha önce gelmiştik. Hıristiyan krallıklarının mahkemelerinde dikkatli olun.
Sınırdışı sonra Yahudiler dan İspanya tarafından Elhamra kararname , imzalanan31 Mart 1492tarafından Katolik Monarchs İspanya arasında Kastilya Isabella ve Aragon Ferdinand II , yaklaşık 200.000 Sefarad Yahudileri boyunca dağılmış Akdeniz havzasında . İspanyol Yahudi diasporası ev sahibi ülkenin dilini benimseyen, ancak özellikle iş bir dil, olarak Yahudi-İspanyolca korur Kuzey Afrika ve Osmanlı .
In XVII inci yüzyılda Atlantik kıyısında Musevi toplulukları, İspanyol batı kentleri Fransa'da olarak Bordeaux ve Hollanda'da gibi Amsterdam , tanıdık Ladino katmana veya Ladino , harfi harfine çevirisi İbranice kutsal metinler için ayrılmış; ama diğer yandan bu Yahudiler, şimdi djudezmo veya yerel Judeo-İspanyolca denilen şeyi konuşmuyorlar .
Başında XX inci yüzyıl Yahudi-İspanyol gibi bir anti-Siyonist partinin sosyalist propaganda için kullanılan dildir Sosyalist İşçi Federasyonu Makedonya Yahudi nüfusu demirlemiş olmak istiyor. Yine daha önce büyük topluluklar tarafından konuşulan Dünya Savaşı başta olmak üzere, Balkanlar (dilbilimci tarafından çalışmaları kalmi Baruch üzerinde Bosnalı Yahudi-İspanyolca ), Yahudi-İspanyol bugün olduğu tehlikede dil gibi içinde, Yidiş büyük ölçüde nedeniyle, Shoah kırıp Yunanca topluluklar arasında Selanik'e , Yugoslavlarla , Romanyalı ve Bulgar değil, aynı zamanda sırasında, çünkü sömürgesizleşme ve özellikle İsrail-Arap savaşlarının , çoğu Fas toplumu terk Kuzey Afrika . In 1948 , yaklaşık 35.000 kişi Tangier-Tetouan Yahudi-İspanyolca konuştu.
Gibi Yidiş Yahudi İspanyolcası onun hoparlörlerin bazı kaybetti. Ladino Ulusal Otoritesi (ANL) bir olduğunu uluslararası İsrailli vücut kurulan 1997 tarafından kabul edilen bir yasa temelinde, Knesset'te , İsrail parlamentosunda ,17 Mart 1996. ANL , bu dilde yaratılışı teşvik ederek ve Yahudi-İspanyol edebiyatının büyük eserlerini yayınlayarak Yahudi-İspanyol dilini ve kültürünü savunur . Aynı zamanda , Shoah'ta kaybolan Sefarad topluluklarının mirasının korunmasına katılarak bir aktarım ve anma rolü oynar .
Konuşma dili ile benzer özellikleri muhafaza eski Kastilya geç XV inci için onun özgünlüğünü verdi yüzyılda, İspanyolca , modern (Kastilyan).
Judeo-İspanyolca fonolojik olarak modern Kastilya'dan daha eski olana daha yakındır . Genel olarak, o ses çıkaran surtunmelilerden (/ muhafaza hac / / z /) ve hissants (/ ʃ / / ʒ ses bilgisi daha sonra önemli ölçüde ortasına arasında yeniden ortaçağ İspanyol arasında /) XVI inci yüzyılın ve ortasında XVII inci yüzyıl.
Özellikle, Judeo-İspanyolca , daha sonra olan bir telaffuz olan İspanyolca j ( jota ) harfi için / x / gırtlak sesini bilmez . İspanyol geç XV inci yüzyıl akım iki farklı harfler vardı j : x "ch" Fransızlar gibi telaffuz edilir, ve j bu seslerin hepsi korudu "j" veya "dj" Fransız ve Yahudi-İspanyolca olarak telaffuz edilir . J Modern İspanyolca dolayısıyla Fransız “ch” sesi Yahudi-İspanyolca veya Fransızca “j” veya “dj” karşılık gelir:
S da eşleşebilir Modern İspanyolca (telaffuz "ss" Fransızca) z mesela Yahudi-İspanyolca: Eski Kastilyancanın Yahudi-İspanyol ( "z" Fransızca) meza / İspanyolca "tablosunu" mesa , Yahudi-İspanyol kaza "ev" / İspanyol casa .
Modern İspanyolca'da kaybolan / b ~ β / ve / v / fonemleri arasındaki ayrım , Yahudi-İspanyolca'da korunmuştur: Yahudi-İspanyolca kantava " Söyledim , şarkı söyledi" (Fransızca'da "v") / İspanyolca kantaba .
Ünsüziki dilli | labio-diş | dişler | alveolar | alveoler sonrası | damaklar | Velar | |
---|---|---|---|---|---|---|---|
Burun | m | değil | ɲ | ( ŋ ) | |||
tıkayıcı | p b | t d | k g | ||||
ilgili | t͡ʃ d͡ʒ | ||||||
frikatifler | ( β ) | f v | ( ğ ) | s z | ʃ ʒ | x ( ɣ ) | |
canlı | ɾ / r | ||||||
Yanal | ben | ||||||
yaklaşıklar | j | w |
Önceki | arka | |
---|---|---|
Kapalı | ben | sen |
yarı kapalı | e | Ö |
Yarı açık | ( ɛ ) | ( ɔ ) |
Açık | de |
Latin alfabesi en çok kullanılan bugün. Bazen Arapça kullanımına atıfla aljamiado olarak adlandırılan İbrani alfabesini (ve daha özel olarak Rashi karakterlerini ) buluruz . Yunan alfabesi ve Kiril alfabesi geçmişte kullanılmıştır ama çok nadiren bugün karşılaşılır.
Latin alfabesiSonra İkinci Dünya Savaşı ve uğradığı dramatik olaylar Avrupa Sefarad toplulukları , özellikle bu Balkanlar , Yahudi-İspanyolca konuşanların çoğu gelen Yahudiler Türkiye'de ve en yaygın yazım yazardım Judeo-İspanyolca Türkçe Latin alfabesini dahası, Judeo-İspanyolca'nın fonolojisine iyi adapte olur. Ancak Ladino Ulusal Otoritesi (ANL), Aki Yerushalayim dergisi tarafından benimsenen ve yayılma eğiliminde olan biraz farklı bir yazım tavsiye ediyor.
API | / bir / | / b ~ β / | / t͡ʃ / | / d ~ ð / | / d͡ʒ / | / e / | / f / | / g ~ ɣ / | / x / | / ben / / j / | / ʒ / | / k / | / l / | / m / | / n ~ ŋ / | / ɲ / | / o / | / p / | / r / / ɾ / | / s / | / ʃ / | / t / | / u / / s / | / v / | / g z / | / D / | / z / |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Türk | de | b | vs | d | vs | e | f | g | h | ben | j | k | ben | m | değil | ny | Ö | p | r | s | ş | t | sen | v | x | y | z |
ANL | de | b | ch | d | dj | e | f | g | h | ben | j | k | ben | m | değil | ny | Ö | p | r | s | ş | t | sen | v | x | y | z |
ANL, es · huenyo / esˈxweɲo / “rüya”da (İspanyolca sueño ) olduğu gibi s ve h'yi sh / ʃ / ile karıştırmadan ayırmak için “·” orta noktasını kullanır . Tonik aksanı, İspanyolca'dan farklı olarak nadiren yazılı olarak temsil edilir.
Judeo-İspanyolca yazımının modern Kastilya dilinden önemli farklılıkları vardır . Aşağıdaki İspanyolca harfler mevcut değildir: c , q , w , ñ , ll . Bunun yerine başka şekiller buluyoruz:
Yahudi-İspanyolca'nın eski geleneksel yazımı , modern " kare yazı " yerine özellikle Rashi yazısının karakterleriyle birlikte İbrani alfabesini kullandı .
Meydan | א | ב | ב׳ | ג | ג׳ | ד | ה | ו | ז | ז׳ | ח | ט | i | ısmarlama | כ ך - | ל | מ ם - | נ ן - | İngilizce | ס | ע | פ ף - | פ ' ף' - | צ ץ - | ק | ר | ש | ת |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Raşi | ׳ | ׳ | ׳ | - | - | - | - | ' ' - | - | |||||||||||||||||||
İbranice kopyalandı | ʾ | b | b' | g | g' | d | h, -â, -eh | u, ô, w | z | z' | ḥ | ṭ | î, ê, y | yy | k, ḵ | ben | m | değil | nyy | s | ' | p | p' | ts | q | r | š / ś | t |
Fonetik | / a /, Ø, / e /, / o / | / b ~ β / | / v / | / g ~ ɣ / | / d͡ʒ /, / t͡ʃ / | / d ~ ð / | / bir /, / e / | / u /, / w /, / o /, / v / | / z / | / ʒ / | / x / | / t / | / ben /, / e /, / j / | / D / | / k /, / x / | / l / | / m / | / n ~ ŋ / | / ɲ / | / s / | Ø, / e /, / a / | / p / | / f / | / ( t ) s / | / k / | / r /, / ɾ / | / ʃ /, / s / | / t / |
ANL yazımı | bir, Ø, e, o | b | v | g | dj, ch | d | bir, e | sen, o, v | z | j | h | t | ben, e, y | y | k, h | ben | m | değil | ny | s | Ø, e, bir | p | f | (t) s | k | r | ş, s | t |
ה ( h İbranice) son bir materyal olarak kullanılır, son bir sesli harftir.
ש ( š / ś İbranice) hem s (/ s /, "ss" Fransızca) hem de sh (/ ʃ /, "ch" Fransızca) için kullanılır ve me ס ( s İbranice) genellikle s Judeo- için ayrılmıştır. İspanyolca, eskiden c'den önce e veya i ve ç başka bir yerde Eski Kastilya ile aynı alfabede yazılmıştı; bu, modern İspanyolca'da e veya i ve z'den önce c'ye karşılık gelir ( standart İspanyolca'dan ses / θ /).
Yahudi-İspanyol kelime temelidir Kastilya antik ama birçok popüler gibi zamanın formları ile agora, kanıtlamak, guevo, guerfano, muevo (veya nuevo ,) Modern İspanyolca tekabül AHORA , "şimdi" pobre , "kötü” huevo “yumurta”, huérfano “yetim”, nuevo “yeni”; ve ayrıca İspanyolca'da mancebez'e karşılık gelen mansevez "gençlik" gibi bazı arkaizmlerle artık modası geçmiş. Eski zamanlarda İspanyol tacının mülkiyetinde konuşulan diğer diller de Yahudi-İspanyolca'da iz bırakmıştır: ningu "kişi" ( Katalanca ningú ), ayinda "hala" ( Galiçyaca aínda ), luvya "yağmur" ( Aragonca luvia ) ), lavoro “iş” ( İtalyanca ).
Sephardim yaşadığı Yahudi-İspanyol ardından ülkenin birçok dilde terimler ödünç: Türk , İbranice , İtalyanca , Yunanca , Bulgarca , vb genellikle Hispanizing fiilleri bir sonek ile kulak içi : Yahudi- İspanyol örneğin dayanear Türk dan dayanmak “ direnmek, tahammül etmek”. séjel "intelligence" Braja "nimet" gibi bazı kelimeler , köken dini dil, İbranice ( שֵׂכֶל SEKEL , בְּרָכָה Braka ) ve sözlüksel oluşumlar Ladino tipinin yazılmasında dini bir kullanıma dayanmaktadır katman : akunyad (e) ar “dul kadınla evlenmek “(kanunu çocuksuz kalmıştır kardeşinin levirate ) ( kunyado / İspanyolca cuñado ‘kardeş-in-law’).
1860'da Alliance Israelte Universelle okullarının kurulmasından sonra, Fransızların Yahudi-İspanyolca üzerinde büyük bir etkisi oldu, fiilleri Hispanize etmek için -ar kullanımı : örneğin Fransızca'dan eğlenmek için amuzarse .
Bazı isimler, İspanyolca'dan farklı bir gramer cinsiyetine sahiptir, özellikle -veya benzeri kalor "ısı", kolor "renk" vb.'deki soyut isimler , Judeo-İspanyolca'da (Fransızca'da olduğu gibi) dişil iken İspanyolca'da eşdeğeri erildir. .
İbrani kökenli isimlerin Yahudi-İspanyol çoğul İspanyolca çoğul yerine İbranice kullanabilirsiniz çoğul -s :
Yahudi-İspanyolca minik esas olan -iko ama -ito İspanyolca nadirdir: Yahudi-İspanyol pashariko / İspanyolca Pajarito "küçük kuş".
zamirlerKişi zamirleri, bazı eski formlarla veya fonolojiye uyarlanmış İspanyolca'ya benzer: eya, eyos, eyas “elle, onlar, elle” (İspanyolca ella, ellos, ellas ), mozotros / -as , vozotros / -as “Biz, sen (tutroi'nin çoğulu)” (özne veya edat olarak, İspanyolca nosotros / -as, vosotros / -as ). "Sen" (edat olmadan doğrudan veya dolaylı nesne a ) 'dir senin (İspanyolca os ) ve nesne zamir kombinasyonları "Biz, siz" (İspanyolca nos lo, lo os ) kaybetmek -s : hayır lo, vo lo . İspanyolca eğilim kullanmak erkeksi bir kişi için doğrudan bir nesne olarak (denilen leísmo : lo vi , "Ben () o onu gördü" vi "Onu gördüğüm (ona)", vi edilir "Onu gördüğüm“) kadınsı olarak Judeo-İspanyolca'da genişletilmiştir.
Judeo-İspanyolca, kon mi, kon ti, kon si "benimle, seninle , kendinle " düzenli formlar kullanır, ancak İspanyolca'nın belirli formları vardır conmigo, contigo, consigo .
Göstericiler Yahudi-İspanyolca'da este "bu" ve akel "o" olmak üzere iki dizide bulunur , ancak İspanyollar bir ara dizi ( éste / ese / aquél ) tutmuştur .
İspanyolca'dan Cual (es) (soru cuál (es) ) Judeo-İspanyolca'da eril veya dişil bir son alır: kualo “(le) quel”, kualos “(les) quel ”, kuala “(la) Quelle”, kualas " (hangisi)".
Alguno, ninguno, alguna coza sırasıyla "birisi", "kişi", "bir şey" için kullanılır ve İspanyolca biçimlerinden farklıdır: alguien , nadie , algo .
sıfatlarDişilliği İspanyolca'daki eril ile aynı olan -al, -ar, -or içindeki sıfatlar, Judeo-İspanyolca'da -a'da bir dişil geliştirmiştir : jeneral "general" / jenerala "general".
Karşılaştırmalar ve üstünlükler, más "artı" ve manko "eksi" ile İspanyolca'ya benzer şekilde oluşturulur (ikincisi İspanyolca menos'tadır ). Düzensiz formları belediye başkanı "büyük", menor "küçük", mejor "daha iyi" İspanyolca olarak var ancak İspanyol formu peor "kötü".
İyelik sıfatları arasında sus sadece "onun" için değil aynı zamanda "onların(lar)ı" için de kullanılır: su kaza "onun evi" / sus kaza "onların evi" (İspanyolca'da her ikisi de su casa'dır ).
Rakamlar sıra sayıları -eno son ekiyle oluşturulur ve İspanyolca'da daha düzenlidir: kuatreno, sinkeno, sejeno, seteno "dördüncü, beşinci, altıncı, yedinci" (İspanyolca quarto, quinto, sexto, séptimo ).
Fiillerİşte İspanyolca ile karşılaştırıldığında , şimdiki ve geçmiş basit düzenli fiillerin çekimi . İkinci çoğul şahıs hem Yahudi-İspanyolca "sen" karşılık vozotros ait çokluk tutroi ve vos Fransızca olarak ve vouvoie modern İspanyolca tersine de vouvoyer, usted (es) üçüncü kişi tekil:
Yahudi-İspanyolca | İspanyol | |||||
---|---|---|---|---|---|---|
-ar: favlar "konuşmak" | -er: komer "yemek" | -ir: bivir "yaşamak" | -ar: hablar "konuşmak" | -er: "yemek için" gelen | -ir: yaşamak "yaşamak" | |
Mevcut | ||||||
ben | favori | komo | bivo | hablo | komo | canlı |
sen | favoriler | kome | bives | hablas | gelir | canlı |
o o | favla | gel | bive | habla | gel | canlı |
Biz | favlamolar | komemolar | bivimo | hablamolar | komemolar | canlılar |
sen | favlas | komeş | biviş | habláis | komik | canlı |
onlar onlar | favlan | komen | biven | hablan | gel | canlı |
basit geçmiş | ||||||
ben | favori | komi | bivi | hablé | gel | canlı |
sen | favoriler | komiteler | bivitler | hablast | komist | canlı |
o o | favori | komyo | bivyó | hablo | comio | canlı |
Biz | favlimolar | komimolar | bivimo | hablamolar | comimo'lar | canlılar |
sen | favlateş | komiteş | bivit | hablasteis | comisteis | canlı |
onlar onlar | favlaron | komyeron | bivyeron | halaron | komik | Akvaryum |
Şuna dikkat çekilebilir:
Gelecekte, “siz” mastar tabanına sonradır biten -edesh yerine İspanyolca -éis : Yahudi İspanyolcası biviredesh / ispanyolca viviréis “sen yaşayacaksın”. Ayrıca basit gelecek, ir a “go” + mastar ile perifrastik gelecekten çok daha az olağandır . Öte yandan koşullu, basit biçimde de vardır, örneğin , İspanyolca llevaría'ya benzer şekilde yevaría "getiririm" , aynı anlamdan oluşan bir biçimde avía a yevar ("getirmek zorundaydım" kelimesi kelimesine). ) .
İspanyolca'da var olmayan diğer çevresel yapılar şunlardır:
Emir kipinde , dl > ld metatezi korunurken, modern İspanyolca'da kaybolmuştur: Judeo-İspanyolca kantaldo / İspanyolca cantadlo "sing it".
Mastar ve gerundda , dönüşlü -se formu çoğul bir işaret alır: kere lavarse “kendini yıkamak istiyor” / keren lavarsen “kendilerini yıkamak istiyorlar” (İspanyolca quiere lavarse / quieren lavarse ); bu operasyon Kastilya'nın değil, Aragon'un operasyonudur .
Düzensiz fiiller arasında, Judeo-İspanyolca'da do, vo, so, estó , sırasıyla "veriyorum", "I will", "I am" ve "I am, I'm, I be" formları korunmuştur. eski İspanyolca, ancak modern İspanyolca'da bunlar doy, voy, soy, estoy . Konjugasyon ser "olmak" şimdiki zaman olduğu içinde öylesine / se, sos, es somos / semos, sosh, oğul (İspanyolca soya, eres, es, Somos, sois evlat ).
Bileşik zamanlar yardımcı fiil biçiminde hem “için” kullanımı söylemek ve fiil tener ; ilkinin mevcut formlarında düzensiz çekimi o zaman a, as, a, amos, ash, an or ave, aves, ave, avemos, avésh, aven (İspanyolcada he, has, ha, habemos, habéis, han ) .
Orada 105 gazete içinde Yahudi-İspanyolca Selanik'e , içinde 25 İstanbul içinde ve 23 İzmir dönemi 1860-1930 için. Hakkında Yahudi-İspanyol toplamda Yayınları 300 başlıkları arasında 1860 ve sonuna XX inci yüzyılın. Küçük bir kısmı günümüze kalmıştır. Haftalık Şalom , kısmen Judeo-İspanyolca yazılmış bir Türkçe dergidir (bugün altıncı sırada). Kültür dergisi Aki Yerushalayim tamamen Yahudi-İspanyolca dilinde yayınlanmaktadır.
Margalit Matitiahu ve Myriam Moscona gibi yazarlar ve şairler ; Türk-İsrailli şarkıcı SuZy ve Yasmin Levy ve hatta San Francisco'dan Judy Frankel gibi müzisyenler, bu dilde çağdaş yaratımı ateşleyen geleneksel şarkıları bulmaya bağlılar .
İsrail Salvator Révah (1917-1973) düşkünleri, 1930'larda Judeo-İspanyolca yazılmış on yedi romanın sayısallaştırılmış metinlerini içerir.