Baoulé (dil)
Baoule bir Afrikalı dil ailesidir Akan dil veya tano Central . Baoulé halkının dilidir . Temelde konuşulan Fildişi Sahili'ndeki ülkenin merkezindeki Bouake , Yamoussoukro , Dimbokro , Béoumi , Sakassou , Daoukro , Bouaflé , Kouassi Kouassikro , Bodokro , Bocanda , Ouelle , M'bahiakro , Toumodi , Tiébissou ve Didiévi .
yazı
Baoulé, 1979'da Fildişi Uygulamalı Dilbilim Enstitüsü tarafından hazırlanan Fildişi dillerinin pratik yazım kurallarına göre Latin alfabesi ve bazı ek harflerle yazılmıştır. Daha önce başka yazım kuralları kullanılmış ve hala da vardır.
Alfabe ILA
Alfabe ILA (1979)
| AT |
B |
VS |
D |
E
|
Ɛ |
F |
G |
GB |
ben
|
J |
K |
KP |
L |
M
|
DEĞİL |
NY |
Ö |
Ɔ |
P
|
$ |
S |
T |
sen |
V
|
W |
Y |
Z
|
| de |
b |
vs |
d |
e
|
ɛ |
f |
g |
gb |
ben
|
j |
k |
kp |
ben |
m
|
değil |
ny |
Ö |
ɔ |
p
|
r |
s |
t |
sen |
v
|
w |
y |
z
|
burun ünlüleri
| yıl |
ɛn |
içinde |
ɔn |
bir
|
Sayılar
- Bir (1): kun veya kɔn (konh)
- İki (2): nnyɔn (n'gnonh)
- Üç (3): nsan (n'sanh)
- Dört (4): Nnan (n'nanh)
- Beş (5): nnun (n'nouh)
- Altı (6): nsiɛn (nsihinh)
- Yedi (7): NSO (n'soh)
- Sekiz (8): mɔcuɛ (m'tchouêh)
- Yeni (9): ngwlan (n'glouhan)
- On (10): Blu (blouh)
- Onbir (11): blu nin kun (blouh-ni-konh)
- On iki (12): blu nin nnyɔn (blouh-ni-n'gnonh)
- ...
- On dokuz (19): blu nin ngwlan (blouh-ni-n'glouhan)
- Yirmi (20): ablaɔn (ablahah)
- Yirmi bir (21): ablaɔn nin kun (ablahah-ni-konh)
- ...
- Otuz (30): ablasan (ablasanh)
- Kırk (40): ablanan ' (ablananh)
- Elli (50): yetenekli veya abluenunn (ablenouh)
- Altmış (60): mümkün veya abluesiɛn (abléssihinh)
- Yetmiş (70): ableso veya ablueso (abléssoh)
- Seksen (80): ablauncuɛ veya ablaɔcuɛ (abla n'tchouêh)
- Doksan (90): ablangwlan (abla n'glouhan)
- Yüz (100): ya ou ya kun (yah-konh)
- Yüz bir (101): ya kun ni kun (yah-konh-ni-konh)
- ...
- İki yüz (200): ya nnyɔn (yah-gnonh)
- Üç yüz (300): ya nsan (yah-nsanh)
- ...
- Bin (1000): akpi (akpi)
- On bin (10000): akpi blu
- On bin bir (10001): akpi blu ɔni kun
- On bir bin (11.000): akpi blu ni kun
- Yüz bin (100.000): akpi ya kun
- Bir milyon (1.000.000): akpingbin
- Bir milyar ( 1.000.000.000 ): akpingbingbin
Renkler
Baoulé, üç ana renk grubunu ayırt eder:
- Buğday: aynı anda siyah, mavi, yeşil, mor, çivit mavisi, gri, kahverengi vb.
- Ôclouê veya Kôkôlè: hem kırmızı, hem sarı, hem de pembe vb. belirtmek için.
- Oufoué: beyaz, bej, haki vb. belirtmek için.
Nüanslar için, başka yerlerdeki Batılılarda olduğu gibi doğal unsurlara atıfta bulunurlar: zeytin yeşili ...
Bitkiler
Baoulé dilindeki bazı tropik bitkilerin adları (ortak ad, bilimsel ad, Baoulé'deki ad)
- Abalé = Combretodendron africanum = Tanvan waka
- Ako = Antiaris toxicaria = Ofihin
- Amaranth = Amaranthus cruentus , Amaranthus hybridus = Brombrou
- Amazakoué = ovenkol = Blalai kanosuydu
-
Ananas = Ananas comosus = Ablailêh
- Aningré = Pouteria altissima = Atchah
- Kaju fıstığı: Sonhmon
-
Fıstık = Arachis hypogaea = N'gatêh
-
Breadfruit = Artocarpus altissima = Blôfouê n'gatêh
- Patlıcan = Solanum macranthum = Niguémah
- Afrika patlıcanı = Solanum aethiopicum = Gboma
- Patlıcan bezelye = Solanum torvum = Gnangnan
- Azobe = Lophira alata = Mlangan
- Badi = Nauclea diderrichii = Tolai
- Bahia = Mitragyna ciliata = Gbloh veya Yawla
- Tatlı muz = Musa paradisiaca = poyoh
- Muz muz = Musa paradisiaca = Mandah
- Baobab = Adansonia digitata = Flôdôh
- Bauhinia = Bauhinia acuminata , Bauhinia aculeata = Djamla
- Bété = Mansonia altissima = Boloi
- Şeker kamışı = Saccharum officinarum = Anglannanh
- Carapa = Carapa procera , Carapa guineensis = Kodou
- Caya beyazı = Cleome gynandra = Winwin
- Celosie = Celosia argentea
- Celtis = Celtis integrifolia = Asann
- Quackgrass = Imperata cylindrica = Awagnih
- Limon = Narenciye limon = Baoulé domi
- Coco = Cocos nucifera = Kpacoh
-
Corète potagère = Corchorus olitorius L = Kplala , Nanounkounh
- Pamuk bitkisi = Gossypium herbaceum = Djésse, Fokoh
- Dabema = Piptadenia africana = Dabémanh
- Dika = Irvingia gabonensis = Kaklou , Wlehwleh.
- Ebiara = Berlinia occidentalis = Kpakpah
- Emien = Alstonia boonei = Ahmienh
- Afrika ıspanağı = Talinum fruticosum = Anango Brou
- Essessang = Ricinodendon heudelotii = Apki
- Fraké = Terminalia süperba = Flah
- Framiré = Terminalia ivorensis = Bonou kpandji
- Cheesemaker = Ceiba thonningii = N'gninh
- Zencefil = Zingiber officinale = Assiê n 'sah
- Bamya = Abelmoschus esculentus = Gbolou
- Fasulye = Phaseolus vulgaris = Halowâ
- Yam = Dioscorea bulbifera = Douoh
- Ilomba = Pycnanthus angolensis = Adrinh
- İroko = Chlorophora excelsa = Allah
- Irvingia = Dika = Irvingia gabonensis = Kaklou , Wlehwleh.
- Jatropha = Jatropha curcas = Aprompron
- Shea = Vitellaria paradoksa = N'gouin
-
Katemfe (Yapraklar) = Thaumatoccocus danielii = N'godroh yah (Gıda paketleme için yapraklar: Attiéké, papillotes)
- Kola = Kola acuminata = Ossê
- Kotibé = Cistanthera papaverifera = Âyah
- Koto = Pterygota macrocarpa = Ofouê alai
- Limbali = Gilbertiodendron taiense = Kpakpah (en büyük Caesalpiniaceae, bu büyük ağaçların kuru kabuklarının patlamasıyla yayılan sesten türetilen "kpakpah" olarak anılır)
- Lo = Parkia bicolor = Ablissangô
- Loloti = Lannea welwitschii = Kodro
- Mango = Mangifera göstergesi = Amango
- Manyok = Manihot esculenta = Agbâ
- Mısır = Zea mays = Ablé
- Afrika itüzümü = Solanum sparsipilum = Kırbaç
- Turuncu = Citrus sinensis = Dômi
- Gine Kuzukulağı = Hibiscus sabdariffa = Dah
- Palmiye ağacı = Eleais guineensis = M'mé
- Papaya = Carica papaya = ôflê
- Parassolier = Cecropia peltata = Adjouh n '
- Patates = Ipomoea batatas = Alédah
- Biber = Capsicum annuum = Mankun n '
- Semizotu = Portulaca oleracea = Pkolè-mgbli
- Erik mombin = Spondias mombin = Tromman
- Rhonier = Borassus flabellifer = Kouyeh
- Pirinç = Oryza sativa = Yaşlı
- Rattan = Hint kamışı rotang = Âlê
- Samba = Triplochiton scleroxylon = Kpata ôbouê
- Fındıkkıran = Cyperus esculentus = N'gbomi
- Tütün = Nicotiana tabacum = Asrah veya gbosro
- Vigo = Alchornea cordifolia = Djéka (Lianescante euphorbiaceae, Fildişi Sahili'nde çok yaygın)
İlk isimler
Gün adları ve ilk adlar
Gün isimleri ve ilk isimler
| fransızca gün |
baoulé'de bir gün |
erkek adı |
kadın adı
|
|---|
| Pazartesi
|
kisi
|
Kuasi ( Kouassi )
|
Akışı ( Akissi )
|
| Salı
|
jɔlɛ
|
Kuajo ( Kouadio , kadjo, Kadio)
|
Ajua ( Adjoua veya Adjo )
|
| Çarşamba
|
mlan
|
Kɔnnan (Konan) ( Konan )
|
Amlan (komlan, Komenan, Amenan, Amlan )
|
| Perşembe
|
Biz
|
Kuaku ( Kouakou )
|
au ( ahu )
|
| Cuma
|
evet
|
Yao ( Yao )
|
Aya ( Aya veya Ya )
|
|
| Cumartesi
|
fue
|
Kofi ( Koffi )
|
Afue ( Affoué )
|
| Pazar
|
mɔnnɛn
|
Kuain veya Kuamin ( Kouamé , Kouam, Kouamin, Kamee)
|
Amun ( Amoin veya Amou)
|
Ailedeki pozisyona göre ilk isimler
- Aynı cinsiyetten ardı ardına üçüncü çocuk: I'nsan, Essan, N'Guessan ve Gnissan.
- Aynı cinsiyetten ardı ardına dördüncü çocuk: N'dri.
- Bir annenin dokuzuncu çocuğu: N'goran, N'gloan
- Bir annenin onuncu çocuğu: Brou.
- Bir annenin onbirinci çocuğu: Loukou.
- Bir annenin on ikinci çocuğu: N'gbin.
İlk isimleri okşamak
Doğum koşullarına göre ilk isimler
- Atoumgbré: Bir annenin evden dışarı çıkması sırasında doğan bir çocuk için
- Ahoutou: yüzü yere dönük doğan bir çocuk için
- N'da: ikiz çocuklar için
- Amani: Aynı annenin ikizlerinden doğan çocuk için
- alal: sessiz
- N'gonian: umutsuzluk (kötü şansı önlemek için)
- Atiman: prematüre çocuk
- Abonouan: inanılmaz
- Loukou: onbirinci çocuk
- Abahndai: beklenen çocuk
- Djaha, gbamlê: kızıl saçlı
- Cuma: albino
- N'Siéni: Başarılı olması için nereye koymalı (ağabeyleri doğumda ölen bir çocuğa verilen ilk isim)
- Rassou veya souralê: nimet
- Famien: kral, prens
- N'nafiassou: Artık buna inanmıyordum (annesi çaresizce göğsünden bir çocuğu öpmek isteyen bir çocuğa verilen isim)
- Béhiblo: atmak (yenidoğanın çok ince şeklinden kaynaklanan memnuniyetsizliği ifade etmek. Genellikle prematüre bebekler)
- Kodissou: Tanrı kabul ederse (annenin ilk doğumlarının üzücü hikayesi nedeniyle çocuğun hayatta kalması konusundaki belirsizliğini belirtmek için)
- Koyahé: başarılı olmayacak (Kodissou ile aynı)
- Kanga: köle (boynunda göbek bağı ile doğan çocuk)
- Moahé: Şans
Doğal elementlere atıfta bulunan isimler
Çoğunlukla her iki cinsiyet tarafından giyilirler. İki cinsiyet arasında ayrım yapmak için bulunan geçit töreni, erkek için N'djah ve kadın için Moh adından önce gelir.
- Yobouet: çakıl
- Akpoué: kaya
- Allah: İroko (kloroflora excelsa).
- Kondro: Loloti (kalın kabuğu olan şifalı ağaç).
- Bla: çeşme
- N'zué: su
- Frondo: baobab
- gerçek: göl
- N'go: yağ (açık tenli insanlara verilen ilk isim).
- Lomé: özel olarak kırmızı bir hurma çekirdeği türü
- M'mé: palmiye ağacı
- Djué: balık
- Bohoussou: orman dehası
- Django: kurgu
- Ko'go: vadi
- Béra: Touraco, Kodjo allou olarak da bilinir.
- Oura: çöp, ebeveynlerinin boşanmasından hemen önce doğan veya gebe kalan çocuğa atfedilen ilk isim
- Zougou: tırtıl, özellikle kıllı insanlara atfedilen ilk isim.
- Oka: dağ, tepe veya höyük
- Gnamien: Tanrım.
- Oturan: toprak
Dini ve diğer isimler
- pokou
- Botiwa (koruyucu maskenin adı)
- Bolaty veya Baulaty (ormanın başı yoktur)
- güzel
- Dje (koruyucu maske)
- Akua
- Mlan
- Assoh: Bocanda'nın Konan-Elekro'daki fetişi.
- M'bra: fetiş dansı
- Doh: kesinlikle kadın fetişi.
- Allou: savaşçı fetişi.
- Gbangbo: Baoulé N'gban arasında fetiş
- Allangba: koruyucu fetiş.
- Tanou, Tanoh: fetiş.
- Djézou: fetiş.
- Kra: fetiş.
- Kangah: Köle, günümüzde bu ad daha önce ölen çocuklara atfediliyor.
- Souaga.
- N'gatta: Babasının ölümünden sonra doğan çocuk.
- fetiş.
- Saraka: kurban.
- gölet: fetiş.
- Bonus
- Messou
- saouré
- Ti n'dôh: Baoulé Fafoué ve Faly arasında onuncu şanssızlık çocuğu ama aynı cinsiyetten ardı ardına üçüncü veya dördüncü çocuğu takip eden çocuğu da belirtir. Bu, "N'san veya N'dri'den sonra doğan ve bununla aynı cinsiyetten olan bir çocuğun durumudur.
- Tola
- Yoman veya Yemen
- Ameya
- Ayewla
- köy
- Nedeniyle
- Ayevolè
- dil
- Toto
- Kra
- adjé
- Djè (Ashanti kökenli Adjé'nin çeşidi)
- Djeke
- Elyôh çocuğu herkese ait.
- Apko
- Angua
Şuna da bakın:
Notlar ve referanslar
-
Kla ufue i rahibe ndɛ cinnjin mun , s. vi-viii
-
N'Guessan ve Kouame 2004 , s. 15-18
-
Kanoute 1977 , s. 47
-
Somon 2007 , s. 189
bibliyografya
-
Kla ufue i nun ndɛ cinnjin mun ( Baoulé'deki Kuran'dan bazı ayetler ), Islam International Publications Limited, 1988 ( ISBN 1853721190 )
- D. Kanoute , Sözlü çeviri: Afrika'nın otantik tarihi , t. II, Dakar,1977( çevrimiçi sunum )
- Jérémie Kouadio N'Guessan ve Kouakou Kouame , Parlons baoulé: Fildişi Sahili'nin dili ve kültürü , Paris / Budapeşte / Torino, L'Harmattan,2004, 198 s. ( ISBN 2-7475-6957-8 )
- Judith Tymian , Jérémie Kouadio N'Guessan , Jean-Noël Loucou (yönetmenler), Baoulé-Fransızca Sözlük , Abidjan, Nouvelles Éditions Ivoiriennes (NEI), 2003, 610 sayfa, ( ISBN 2-84487-200-X )
- Pierre Salmon , Afrika tarihine yeni giriş , Paris, L'Harmattan, col. "Afrika çalışmaları",2007, 299 s. ( ISBN 978-2-296-03265-1 ve 2-296-03265-6 , çevrimiçi sunum )
- Judith Tymian, “Baoulé tonları: iki lehçenin karşılaştırılması (kodé, fali)”, Ann. Üniv. Abidjan, Série H, Linguistique , T. VIII, fasikül I, Abidjan, 1975, s. 261-281.
Dış bağlantılar