Amharca አማርኛ ( āmariññā ) | |
Ülke | Etiyopya , Mısır , Cibuti , Yemen , Sudan |
---|---|
Hoparlör sayısı | Anaokulu: 29 milyon (2015) İkinci: 4 milyon |
Tipoloji | SOV |
Aileye göre sınıflandırma | |
|
|
Resmi durum | |
Resmi dil | Aşağıdaki Etiyopya bölgeleri ve şehir bölgeleri: Addis Ababa Dire Dawa Amhara bölgesi Benishangul-Gumaz Gambela Bölgesi ulusların, milletlerin ve Güney halklarının bölgesi |
Dil kodları | |
ISO 639-1 | am |
ISO 639-2 | amh |
ISO 639-3 | amh |
IETF | am |
Linguasphere | 12-ACB-a |
WALS | amh |
Glottolog | amha1245 |
Örneklem | |
İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi'nin 1. Maddesi ( bkz. Fransızca metin )
|
|
Amharca ( / var m vardır ʁ i k / ; in Amharik : አማርኛ / amarɨɲːa / ) bir dildir Hamito-semitik aile dillerinde Sami , bu hoparlörler açısından kaplar olduğu bir aile, sonra ikinci bir yer Arapça . Düşüşünden önce dil politikası nedeniyle Derg , dil konuşulmaktadır Etiyopya bir şekilde ya nüfusun çoğunluğu tarafından Anadilde çoğunlukla tarafından - Amharas - ya da ikinci ya da taşıt dil olarak.
1994 Anayasası'nın yürürlüğe girmesinden bu yana , Amharca tek bir resmi dil statüsünü kaybetti , Madde 5-1, tüm Etiyopya dilleri için aynı statünün devlet tarafından tanınmasını onaylıyor ; ancak Madde 5-2 , federal hükümetin çalışma dili olarak Amharca statüsü vermektedir .
Etiyopya dışında Amharca, 1993 yılında bağımsızlıktan önceki dönemi bilen nüfusun bir kısmının Mısır , İsrail , Cibuti , Yemen , Sudan , Amerika Birleşik Devletleri ve Eritre'de yaşayan yaklaşık 2,7 milyon kişi tarafından konuşulmaktadır .
Amharca, Etiyopya alfabesi kullanılarak yazılmıştır .
Amharca'nın standart bir romanizasyonu yoktur , kullanılan yazım, eserlere ve dillere göre önemli ölçüde değişir. Bununla birlikte, ge'ez karakterlerini belirsiz hale getirmeyi mümkün kılan bilimsel bir transkripsiyon vardır . Yaygın bilgisayar sistemlerinde nadiren bulunan özel karakterler gerektirir. Bu nedenle dilbilimsel çalışmaların dışında nadiren karşılaşılır.
Amharca, Etiyopya Alfasilabaryasından türetilen Amharca Alfasilabari kullanılarak yazılmıştır . 26 tabana birkaç harf eklendi:
Dentals | ሰ | ተ | ነ | ዘ | ደ | ጠ |
Saraylar | ሸ | ቸ | ኘ | ዠ | ጀ | ጨ |
Eklemelerin yanı sıra, Amharca Alfasilabari, birkaç farklı harfin aynı telaffuzuyla ayırt edilir:
Tarihsel olarak, bu sesler farklıydı. Bu nedenle, አ (ʾ) ve ዐ (ʿ), bir glotis felci ve son derece frikatif bir faringeal kökenindedir . Bu ünsüzler “sesli harf taşıyıcıları” haline geldi.
Etiyopya Alfasiları gibi, Amharca da soldan sağa doğru okunur. Karakterler ayrıdır ve başlangıç, orta, bitiş veya el yazısı biçimi veya büyük-küçük harf ayrımı yoktur. Her karakter sesli harflere karşılık gelen "sıra" adı verilen yedi biçimde gelir. Emir hepsi bir isme sahip Ge'ez , parantez içinde belirtilen:
Okumak genellikle zor değildir; örneğin, ilk satırın üçüncü karakteri " merhaba " şeklindedir. Ancak bazı unsurlar sorunludur. Amharca Alfasilabari , kafa karıştırıcı olan ikizleri göstermez ; አለ alä , “dedi” veya allä , “var ” olarak okunabilir . Yalnızca bağlam bir seçime izin verir. Transkriptte, ikiz harf, ünsüzün iki katına çıkarılmasıyla belirtilir.
İkinci bir problem altıncı mertebeden ə ile ilgilidir , bu ünsüz harf ve ardından sesli harf veya sadece ünsüz olabilir. Terimin bilgisi ve telaffuzu önemlidir. Kelimesi ደንበር, "Sınır" okunabilir dänəbär ancak doğru okuma olduğunu dänbär , ünsüz n sesli olmadan telaffuz ediliyor. Altıncı sıra, kelimenin sonunda neredeyse hiç söylenmez. ስንት kelimesi için "ne kadar", sənt ve səntə değil diyeceğiz . Bu altıncı düzenin telaffuz edildiği ender durumlardan biri şiir okumasıdır.
Son olarak, aşağıdaki harfler a ä değil , birinci sırayla okunur : ሀ (ha) ሐ (ha) ኀ (ha) አ (a) ve ዐ (a).
Yazım da yine alfa hecesinin doğası gereği karmaşık değildir. Aynı şekilde telaffuz edilen harflerde seçim etrafında bir sorgulama vardır. Bunların ayırt edilebilmesi için özel isimleri vardır. Harf, kullanıldığı kelimeden sonra adlandırılır. Böylece, "nəgus sä" anlamına gelen, yani "nəgus" kelimesini yazmak için kullanılan of ፡ ሠ, nəgusu sä'dan bahsediyoruz.
Bir karakter seçmek, telaffuzu değiştirmez. Ancak, bir harf yerine bir harfle yazma kararı genellikle gelenekçiler tarafından savunulan ge'ez etimolojisine atıfta bulunur. Bir örnek o kelimenin ንጉሥ ait olduğunu nəgus ile yazılır, sa ሠ değil ሰ. Bu terim için, orijinal yazı genellikle saygı görür ve bilinir, bu her zaman böyle değildir. Bir karakter seçimini haklı çıkarmak için gelenekselciler arasında etimolojiler üzerine tartışmalar vardır.
adresinde * | sen | ben | -de | e | ə | Ö | -de | ben | -de | E | ʷə | |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
h | ሀ * | ሁ | ሂ | ሃ | ሄ | ህ | ሆ | |||||
l | ለ | ሉ | ሊ | ላ | ሌ | ል | ሎ | ሏ | ||||
h | ሐ * | ሑ | ሒ | ሓ | ሔ | ሕ | ሖ | ሗ | ||||
m | መ | ሙ | ሚ | ማ | ሜ | ም | ሞ | ሟ | ||||
s | ሠ | ሡ | ሢ | ሣ | ሤ | ሥ | ሦ | ሧ | ||||
r | ረ | ሩ | ሪ | ራ | ሬ | ር | ሮ | ሯ | ||||
s | ሰ | ሱ | ሲ | ሳ | ሴ | ስ | ሶ | ሷ | ||||
š | ሸ | ሹ | ሺ | ሻ | ሼ | ሽ | ሾ | ሿ | ||||
q | ቀ | ቁ | ቂ | ቃ | ቄ | ቅ | ቆ | ቈ | ቊ | ቋ | ቌ | ቍ |
b | በ | ቡ | ቢ | ባ | ቤ | ብ | ቦ | ቧ | ||||
v | ቨ | ቩ | ቪ | ቫ | ቬ | ቭ | ቮ | ቯ | ||||
t | ተ | ቱ | ቲ | ታ | ቴ | ት | ቶ | ቷ | ||||
vs | ቸ | ቹ | ቺ | ቻ | ቼ | ች | ቾ | ቿ | ||||
h | ኀ * | ኁ | ኂ | ኃ | ኄ | ኅ | ኆ | ኈ | ኊ | ኋ | ኌ | ኍ |
değil | ነ | ኑ | ኒ | ና | ኔ | ን | ኖ | ኗ | ||||
değil | ኘ | ኙ | ኚ | ኛ | ኜ | ኝ | ኞ | ኟ | ||||
ʾ | አ * | ኡ | ኢ | ኣ | ኤ | እ | ኦ | ኧ | ||||
k | ከ | ኩ | ኪ | ካ | ኬ | ክ | ኮ | ኰ | ኲ | ኳ | ኴ | ኵ |
h | ኸ | ኹ | ኺ | ኻ | ኼ | ኽ | ኾ | |||||
w | ወ | ዉ | ዊ | ዋ | ዌ | ው | ዎ | |||||
ʾ | ዐ * | ዑ | ዒ | ዓ | ዔ | ዕ | ዖ | |||||
z | ዘ | ዙ | ዚ | ዛ | ዜ | ዝ | ዞ | ዟ | ||||
ž | ዠ | ዡ | ዢ | ዣ | ዤ | ዥ | ዦ | ዧ | ||||
y | የ | ዩ | ዪ | ያ | ዬ | ይ | ዮ | |||||
d | ደ | ዱ | ዲ | ዳ | ዴ | ድ | ዶ | ዷ | ||||
ǧ | ጀ | ጁ | ጂ | ጃ | ጄ | ጅ | ጆ | ጇ | ||||
g | ገ | ጉ | ጊ | ጋ | ጌ | ግ | ጎ | ጐ | ጒ | ጓ | ጔ | ጕ |
sen | ጠ | ጡ | ጢ | ጣ | ጤ | ጥ | ጦ | ጧ | ||||
vs' | ጨ | ጩ | ጪ | ጫ | ጬ | ጭ | ጮ | ጯ | ||||
p ' | ጰ | ጱ | ጲ | ጳ | ጴ | ጵ | ጶ | ጷ | ||||
s ' | ጸ | ጹ | ጺ | ጻ | ጼ | ጽ | ጾ | ጿ | ||||
s ' | ፀ | ፁ | ፂ | ፃ | ፄ | ፅ | ፆ | |||||
f | ፈ | ፉ | ፊ | ፋ | ፌ | ፍ | ፎ | ፏ | ||||
p | ፐ | ፑ | ፒ | ፓ | ፔ | ፕ | ፖ | ፗ |
* İlk amacıyla, harfler ሀ, ሐ, ኀ, አ ve ዐ sesli harfle okunur bir dördüncü dereceden özdeş.
Ejective ünsüzleri karşılık vurgulu ünsüzler arasında Proto-semitik . Yukarıda bir nokta ile yazılırlar .
Aşağıdaki tablolarda, Uluslararası Fonetik Alfabenin bir parçası olmayan semboller parantez içinde gösterilmektedir.
iki dudaklı | diş | palato-alveolar damak |
velar | gırtlaksı | ||
---|---|---|---|---|---|---|
tıkayıcı | faturalandırılmamış | p | t | k | ʔ (ʾ) | |
sesli | b | d | g | |||
çıkarıcılar | pʼ (p ', p̣) | tʼ (t ', ṭ) | kʼ (q, ḳ) | |||
afrikalı | faturalandırılmamış | t͡ʃ ( č ) | ||||
sesli | d͡ʒ (ǧ) | |||||
çıkarıcılar | t͡sʼ (s ') | t͡ʃʼ ( č ', č̣) | ||||
Sürtünmeler | faturalandırılmamış | f | s | ʃ (š) | h | |
sesli | z | ʒ (ž) | ||||
burun | m | değil | ɲ (ñ) | |||
sıvılar | w | l | j (y) | |||
haddelenmiş | r |
daha erken | güç istasyonları | arka | |
---|---|---|---|
uzun boylu | ben | ɨ (ə) | sen |
orta | e | ə (ä) | Ö |
bas | -de |
İlk metinler gelen Amharca tarihte yazılmış XIII inci yüzyılda .
Bugün Amharca, 27 milyonu anadili olan Etiyopyalıların çoğunluk dilidir. Onu ikinci dil olarak konuşan Etiyopyalılar da dahil olmak üzere, 50 milyondan fazla Etiyopyalı, 85 milyon nüfustan muhtemelen Amharca konuşabilir.