Bovines Savaşı

Otto ayrıca ordusunu üç gruba ayırdı:

• Sol kanat, Flanders Kontu ve Flaman şövalyeleriyle Hainaut Ferrand'ın emri altında - Arnaud d'Audenarde tarafından yönetiliyor .

Flanders ve Hainaut'tan askerler var .

• Otton, Thiébaud , Lorraine Dükü , Henri , Brabant Dükü ve Courtenay-Namur Kontu II . Philippe komutasındaki merkez  : Sakson askerleri , şövalyeleri ve Brabant ve Alman piyadeleri var .

Merkezde, Alman piyadesi, mızraklarla dolu ve kama şeklinde oluşturulan şirketler tarafından kuşatılan derin falanjlardan oluşuyor, ardından ikinci hatta, Sakson piyade yedekte. Bu arada Otto, 50 Alman şövalyesi tarafından kuşatıldı .

• Sağ kanat, Renaud de Dammartin'in emirleri altında, Brabant piyadelerini ve İngiliz şövalyelerini de içeriyordu - Salisbury Kontu Guillaume de Longuépée'nin emirleri altında .

En sağda, Marque tarafından desteklenen İngiliz okçuları ve Brabant binicileri, Deux Lorraines ve Pfalz'ın soylularını kuşattı .

Olaylar

Kral Philippe Augustus , papalığın desteğini sürdürmeye ve birliklerinin dini bir tabuyu çiğnemeyi reddetmekten kaçınmaya özen göstererek, savaşa değil Tanrı'ya adanmış bir Pazar günü saldırma hipotezini dışlar. kendinizi savunma fikrini dışlamayın. Kral, bir stratejist olarak, müttefikleri bu şekilde saldırmaya zorlar.

İlk şok, Eudes de Bourgogne'nin güçlerini ve Flanders'ın Ferrand komutasındaki Otto'nun ordusunun sol kanadını bir araya getirdi .

Ancak merkezdeki çatışma, başlangıçta Philippe Auguste'u öldürmek amacıyla imparatorun piyadeleri tarafından yönetilir. Sol kanadın koalisyon birliklerinin bir kısmı, Fransa Kralı'nı yakalama çabalarını desteklemek için merkeze taşındı. Fransız sol kanadında, Beauvais piskoposu Philippe de Dreux , Guillaume de Longue-Épée'yi bir topuzla yerinden ederek Anglo-Brabant birliklerinin ivmesini kırdı . Merkezde, Enguerrand III de Coucy Otton'a saldırıyor, mızrak indiriyor ve onu koltuğundan ediyor. Aynı zamanda, Philippe Auguste Alman askerlerinin insafına kalmıştır ve kurtuluşunu yalnızca , imparatoru terk eden ve Fransız savaşçılara güven vermek için pankartı sallayan şövalyelerinin aşırı uçlara müdahalesine ve özellikle mabeyincisi Pierre Tristan'a borçludur. onu vücudunun bir siperi.

Ancak sonuç olarak müttefiklerin sol kanadında bir hata ortaya çıkıyor. Bu, Fransız sağ kanadının, arkadan Ferrand'ı şaşırtan bir atılımını kolaylaştırıyor. Şövalyeler şiddetle hücum eder ve birkaç saat sonra Ferrand teslim olur. Ferrand'ın ele geçirilmesi, Otto'nun sol kanadının bozguna uğramasını kutsuyor.

Ortada ve solda, Otto'nun silahlı adamları, ön saflarda bulunan ve Fransızların kontrolü altında geri çekilmeye çalışanların tökezlediği yaralıların ve ölülerin üzerine sistematik bir şekilde yığılır. Arkadakiler ileride ne olduğunu anlamıyor. Kaçakları görmeye başladılar. Cephe kısmında izdiham başlangıcıdır. Birkaç dakika sonra, Otto da Fransız şövalyeleri Guillaume des Barres ve Girard La Truie tarafından öldürülmeyi başaramaz. Kurtuluşunu yalnızca savaş alanından kaçmasına ve daha da ötesi, kılık değiştirip kaçmasına borçludur.

Robert de Dreux, birliğiyle çabucak başını belaya soktu. İlk olarak Guillaume de Longue-Épée ve Renaud de Dammartin liderliğindeki adamlar tarafından sürülen birlikleri, Bouvines köprüsünü yürüyerek savunmak zorunda kaldı. Guillaume de Longue-Épée yakalandıktan sonra İngiliz askerleri kaçtı.

Mathieu II de Montmorency, on iki düşman sancağı ele geçirdi (bu istismarın anısına, Montmorency arması, daha önce dört yerine on iki ek alerion veya on altı içerecektir). Savaş alanında şiddetle direnen son kişi olan Renaud de Dammartin, sonunda müttefiklerinin genel bozgununu görünce teslim oldu.

Philippe Auguste'nin zaferi tamdır, erkeklerdeki kayıpları minimumdur ve koalisyon lordlarının büyük bir kısmı tutsaktır.

Savaştan sonra, Fransa Kralı için çok olumlu bir değerlendirme

Jean Favier'e göre Bouvines, " Fransa tarihinin belirleyici ve sembolik savaşlarından biridir  " . İçin Philippe Contamine , "Bouvines savaşı hem önemli sonuçlar ve büyük bir etkisi oldu" .

• Otto kaçar ve tacını kaybeder.
• Ferrand de Flandre, Château du Louvre'da on beş yıl hapis yattı .
• Philippe Auguste , oğlu Philippe Hurepel'e vermek için Renaud de Dammartin topraklarına el koyar ve Renaud'un kızı Mathilde de Dammartin ile evlenir . İkincisi ölümüne kadar Goulet kalesinde hapsedilmiş olarak kalacaktır 1227 .
• Jean'ın sans Terre kabul etmelidir Chinon Antlaşması'nı  : Normandiya, mahrum Maine , Anjou , Touraine beri ve Brittany 1206 , Jean'ın sans Terre İngiltere'ye Fransa'ya karşı düşmanlıkları ve döner durur. Tacını kurtarmak için baronlarına Magna Carta ( 1215 ) vermek zorunda kaldı .

Fransız tarafında, Capetian hanedanı güçlenirken, Philippe Auguste'nin Jean sans Terre'deki son satın almaları konsolide ediliyor. Jean sans Terre'den farklı olarak, Philippe Auguste artık baronlarının üzerinde tartışmasız bir hakem. Philippe Auguste'un Paris'e dönüşü muzafferdir; altı gün süren şenlikler, monarşi tarafından ulusal birliğin ilk tezahürlerinden biri yapmak için kullanılacak: Philippe Auguste Paris Üniversitesi'ne şöyle yazıyor  : "Tanrı'ya hamdolsun!", çünkü en ciddi tehlikeden henüz kurtulduk. bu bizi tehdit edebilirdi…” .

Gün bu savaşın ardından, Philippe Auguste arasında, kurulan Senlis ve Mont-l'Évêque , Victoire Abbey'e alanı içine dahil edilmiş, Senlis'in Bishop içinde 1486 .

anma

Bouvines'deki zafer, kolektif hayal gücünde özel bir anlam, kutsal bir karakter kazandı. İlki Papa'ya ihanet ettiği için aforoz edilen, ikincisi son zamanlarda onunla uzlaşan iki ana düşman, imparator ve Fransa kralı arasında Tanrı'nın bir tür yargısı olarak sunulur. Horace Vernet'in tablosu , Louvre'daki Danıştay'ın odaları için Kral Charles X tarafından görevlendirildi . Onun konu olarak, bu tercih edilen bir yer buldum Battles galerinin ait Versay altında Louis-Philippe .

Gelen XIX inci  yüzyılın , savaş Fransız ulusunun ve ulusal duyguları ortaya çıkması sembolü haline geldi. Fransız tarihçi Bruno Galland , " XIX E  yüzyılın tarihçileri, özellikle Temmuz Monarşisi altında, bu harekette yabancı işgalciye karşı bir halk ve monarşi birliğini gördüler" diye açıklıyor .

Temmuz ayında 1914 , bir anma için düzenlenen 700 inci  savaş yıldönümü. Bir anıt dikmek için bir abonelik başlatılır, ancak Birinci Dünya Savaşı'nın patlak vermesi projeyi engeller. Anıtsal stel, savaş anıtı çatışmasının sonunda kullanılır. Yine de anıtın tepesindeki Bouvines savaşıyla, "Bouvines" adı altında, iki yılın hatırlatıcısı olan "1214 - 1914" ile bir bağlantı kurulur. Paul Bourget'in bir yazıtı da var  : “ Marne savaşı, yedi yüz yıl sonra yenilenen Bouvines'dir. " .

2014 yılında Bouvines şehri , savaşın 800. yıldönümü için bir ses ve ışık oyunu yarattı . Metin Alain Streck tarafından yazıldı ve Émilie Tommasi tarafından yönetildi. Bu vesileyle, On Tour de France 2014 aracılığıyla geçiş Bouvines sırasında, 5 inci  kademe . Meşruiyetçi iddiacı Louis de Bourbon , resmi törene katılıyor.27 Temmuz 2014, Prens Axel de Bourbon-Parme , Prens Charles-Emmanuel de Bauffremont-Courtenay ve eşi Count de Beaumont-Beynac ve Baron Hervé Pinoteau'nun huzurunda .

2015 yılında , savaşın izini süren sesli ve hafif oyunu hayata geçirmeye devam etmek için "Bouvines, macera devam ediyor" adlı yeni bir dernek kuruldu. Temmuz 2016'nın başına ertelenen dizinin senaryosunu hâlâ Alain Streck, yönetmenliğini Manuela Dumortier yapıyor. Yüzden fazla gönüllü evlilik ile başladı sahnede bu tarihi savaşı, mevcut Jeanne de Flandre ve Ferrand içinde 1212 . Makalelerinden birinde yerel basın " Puy-du-Fou du Nord"dan bahsediyor  .

Savaş ile ilgili eserler

• Horace Vernet boyama boyalı Bouvines, 27 Temmuz 1214 Savaşı 1827 yılında, o görülebilmektedir Battles Galerisi'nde de, Versay Sarayı'ndan .
• Georges Mathieu ayrıca Georges Pompidou müzesinde sergilenen lirik soyutlama tarzında Bouvines Savaşı adlı bir resim yaptı .
• Televizyon dizisi bir bölüm Repères de Noktalar başlıklı Bouvines, la France tr tehlike yayınlandı Arte üzerinde2 Ekim 2016.

sınıflandırılmış site

Bütün belediyeleri topraklarında, Bouvines ve çevresinin savaş oluşturduğu Anstaing , Baisieux , Bourghelles , Bouvines , Camphin-en-Pevele , Chéreng , Cysoing , Fretin , Gruson , Louvil , Sainghin-en- Mélantois ve Wannehain Nord bölümünün siteleri arasında sınıflandırılır.

Ekler

bibliyografya

• John W. Baldwin ( çeviri  Béatrice Bonne, pref.  Jacques Le Goff ), Philippe Auguste ve hükümeti: Orta Çağ'da Fransa'da kraliyet gücünün temelleri [“The Government of Philip Augustus: Foundations of French Royal Power in the Middle Ages] »], Paris, Fayard ,1991, 717  s. ( ISBN  2-213-02660-2 , çevrimiçi sunum ).
• (tr) John W. Baldwin ve Walter Simons , “  The Consequences of Bouvines  ” , French Historical Studies , cilt.  37, n o  22014 baharı, s.  243-269 ( DOI  10.1215 / 00161071-2401611 ). Fransızca Çeviri: John W. Baldwin ve Walter Simons , "  Bovines, a European Running (1214-1314)  ", Historical Review , n o  671,temmuz 2014, s.  499-526 ( DOI  10.3917 / rhis.143.0499 ).
• Dominique Barthélemy , Bouvines Savaşı: tarih ve efsaneler , Paris, Perrin,2018, 542  s. ( ISBN  978-2-262-06531-7 , çevrimiçi sunum ).
• Sergio Boffa , "  Renaud de Dammartin'in emri altındaki" Brabançons "adlı paralı askerler ve Bouvines savaşında (1214) savunma taktikleri  ", Revue du Nord , n o  419,Ocak-Mart 2017, s.  7-24 ( DOI  10.3917 / rdn.419.0007 , özet ).
• Patrick Boucheron , “  Bovins'i Georges Duby mi icat etti?  ", L'Histoire , n o  399" Bouvines,1214 : Orta Çağ'ın en güzel savaşı ”, Mayıs 2014, s.  56 ( özet , çevrimiçi oku ).
• (de) Alexander Cartellieri , Philipp II . Ağustos, König von Frankreich , cilt.  IV  : Philipp August ve Johann ohne Land / Bouvines und das Ende der Regierung , Leipzig, Dyksche Buchhandlung / Kitabevi H. Le Soudier, 1921-1922, XXXI -721  s. ( çevrimiçi sunum ) , bölüm I ve IIMakaledeki çeviri: Henri-François Delaborde , "  Philippe Auguste ve Aslan Yürekli Richard'ın İmparatorluğu ve Rekabeti  ", Journal des Savants , cilt.  8, n o  12,1910, s.  545–560 ( çevrimiçi okuyun , 27 Şubat 2020'de danışıldı ).
• Philippe Contamine , "Le Jeudi de Muret (12 Eylül 1213), Bovines Pazar (27 Temmuz 1214): "Fransa'yı yapan" iki "gün"? » , Michel Roquebert'te (yön.), La croisade albigeoise: Centre d'études cathares, Carcassonne, 4, 5 ve6 Ekim 2002, Carcassonne, Cathar Araştırmaları Merkezi, 2004, 409  s. ( ISBN  2-9521024-0-6 ) , s.  109-123.
• Joseph Daris , Piskoposluk ve sırasında Liege Prensliği Tarih XIII inci ve XIV inci  yüzyıl , Liege, Louis Demarteau1891, 710  s. ( çevrimiçi oku ) , “Hugues de Pierrepont yönetimindeki prenslik ve piskoposluk ( VII . Bouvines Savaşı,27 Temmuz 1214)”, s .  25-27.
• Georges Duby , Bouvines'in Pazar Günü:27 Temmuz 1214, Paris, Gallimard, col.  "  Fransa'yı yapan otuz gün  " ( n o  5),1973, 302  s. ( ISBN  2-07-028452-2 , çevrimiçi sunum ). Yeniden baskı: Georges Duby ( tercihen  Pierre Nora ), Le Dimanche de Bouvines:27 Temmuz 1214, Paris, Gallimard, col.  "Fransa'yı yapan günler",2005, XIV -302  s. ( ISBN  2-07-077574-7 ).
• Jean-Philippe Genet , "  Bir Avrupa savaşı  ", L'Histoire , n o  399 "Bouvines,1214 : Orta Çağ'ın en güzel savaşı ”, Mayıs 2014, s.  50 ( özet , çevrimiçi oku ).
• Isabelle Guyot'ta-Bachy , Roosebecke için Bouvines itibaren": Ne tarihçiler onlar Flanders (kralın savaşları devam ediyorum hatırla XIII inci  yüzyıl ve erken XVI inci  yüzyılın)? » , Anne-Hélène Allirot, Murielle Gaude-Ferragu, Gilles Lecuppre, Élodie Lequain, Lydwine Scordia, Julien Véronèse, Priscille Aladjidi, Alexandre Bande, Alexis Charansonnet, Nicolas Civel, Laurent Hablot, Damien Lecuppre, ve Sanderson, Sanderine -Laure SURGET, bir krallık için bir hikaye, XII inci  -  XV inci  yüzyıl: Colette Beaune anısına düzenlenen Sempozyum Corpus Regni, tutanakları , Paris, Perrin,2010, 588  s. ( ISBN  978-2-262-02946-3 ) , s.  51-65.
• Antoine Hadengue, Philippe Auguste ve Bouvines. Bouvines, yaratıcı zafer , Paris, Tallandier,1978( 1 st  ed. 1935) ( ISBN  223500458X ).
• Xavier Hélary , "  Dövüşlerin kalbinde  ", L'Histoire , n o  399 "Bouvines,1214 : Orta Çağ'ın en güzel savaşı ”, Mayıs 2014, s.  40 ( özet , çevrimiçi oku ).
• (tarafından) Rudolf Hiestand , “  Von Bouvines nach Segni. Zwei Metin zur Geschichte Philipps II . Augustus (Fransızca özeti ile)  ” , Francia , Sigmaringen, Jan Thorbecke Verlag, n os  22/1,1995, s.  59-78 ( çevrimiçi okuyun ).
• (tr) William Chester Jordan , “The French Victory at Bouvines (1214) and the persistan Seduction of War” , 1212-1214: el trienio que hizo a Europa ( XXXVII Semana de estudios Medievales, Estella, 19 a 23 de julio de 2010) , Pamplona, Navarre Hükümeti , Kültür Genel Müdürlüğü, Príncipe de Viana kurumu,2011, 429  s. ( ISBN  978-84-235-3258-2 ) , s.  113-128.
• Philippe Maurice Lebon, 1214'te Bouvines savaşı üzerine Anı , Paris, Techener (Lille: Vanackere fils),1835( ISBN  1272899500 , çevrimiçi okuyun ).
• Philippe Marchand ( yön. ), Bouvines 1214-2014. Hafıza yeri. 17 ve 18 Mayıs 2014 tarihlerinde Lille, Genech ve Bouvines'de düzenlenen iki günün tutanakları , Lille, Commission historique du Nord,2014, 184  s.Bouvines konferansı kitabı , 1214-2014. Hafıza yeri .
• (fr + de) Mathieu Olivier, “  Bouvines 1214-2014 - Bir savaşın tarihi ve hafızası / Eine Schlacht zwischen Geschichte und Erinnerung: Fransız-Alman yaklaşımları ve karşılaştırmaları  ” , Revue de l'IFHA ,26 Ocak 2017( çevrimiçi oku [PDF] , erişildi 28 Şubat 2020 ).

Tarihsel simülasyon oyunları

• Dergide yayınlanan savaş oyunu ( kağıt savaş oyunu ): Frédéric Bey , "  Bovines 1214 ve Benevento 1266  ", Vae Victis , au Fil de l'Épée n o  45,2002.
• Savaş oyunu düzenlendi: Frédéric Bey, Egemen kılıçlar: Bouvines 1214 ve Worringen 1288 , Ludifolie Éditions,2012.

Dış bağlantılar

• Ernest Lavisse (1842–1922), “  Bovines Savaşı  ”, Journal des Débats ,Aralık 1888( çevrimiçi okuyun ).
• Alain Streck ve Philippe Dupont, “  Unfolding of the Battle of Bouvines  ” (erişim tarihi: 28 Şubat 2020 ) .
• Laurent Marenco, “  Armorial de Bouvines  ” (erişim tarihi: 28 Şubat 2020 ) .

Notlar ve referanslar

1. Gérard Sivéry , Philippe Auguste , Perrin,15 Mayıs 2003( ISBN  2262020450 ) , s.  276 :

   “Özellikle, savaşın başlangıcında düşman şövalyelerinin ortasında bir kama gibi batan ve onları kargaşaya atan Soissonnais'ten at sırtındaki yüz elli çavuş. "

   .
2. Georges Duby , “  Bouvines, battle of (1214)  ” , Encyclopædia Universalis'te ( 6 Şubat 2020'de erişildi ) .
3. "  Bouvines Savaşı (27 Temmuz 1214)  ” , On Encyclopédie Larousse , Larousse basımları ( 6 Şubat 2020'de erişildi ) .
4. "  Paris-Roubaix: §  1.4 ( " Ağacın kavşağı ve Bouvines savaşı " )  " , Encyclopédie Larousse , Larousse basımlarında ( 6 Şubat 2020'de erişildi ) .
5. Dominique Barthélemy , Bouvines savaşı: tarih ve efsaneler ( ISBN  978-2-262-06531-7 ve 2-262-06531-4 , OCLC  1032807017 , çevrimiçi okuyun ).
6. Paul Delsalle, Dominique Devos'un yüksek lisans tezinin gözden geçirilmesi: Bouvines'deki orduların taktikleri ve stratejisi , Lille III ,1976 içinde Gérard Sivéry , Philippe Auguste , s.  276 .
7. "  Philippe Contamine'in görüşü  " ( Arşiv • Wikiwix • Archive.is • Google • Ne yapmalı? ) .
8. Guillaume le Breton, La Philippide ( çevrimiçi okuyun ) , s.  onbirinci şarkı.
9. Félix et Louis Lazare, Paris sokakları ve anıtları sözlüğü ,1993( 1 st  ed. 1879) ( ISBN  286877184X ) , "  III  ", s.  13.
10. Adam II (1168 civarında doğdu ve 1220'de İngiltere'de Prens Louis'in seferi sırasında öldü ), Blandy efendisi .
11. Girard Scophe, Sow'u soyadının Latince karşılığı olan scrofa nedeniyle söyledi .
12. Alexandre François Marie de Couffon de Kerdellech, Brittany Dükalığı'nın şövalyeliği üzerine araştırma, ardından Brittany tarafından hazırlanan Fransa tacının büyük subaylarıyla ilgili duyurular; Brittany Dükalığı'nın büyük subaylarının yanı sıra çok sayıda Breton şövalyesi - Tome 1 , Nantes France, V. Forest ve É. Grimaud,1877, 604  s. ( Çevrimiçi okuma ) Philippe-Auguste vekaletle, 1214 yılında, teslim Breton bannerets şövalyeler kim, ve Bouvines savaşı katılanlar.
13. Lorraine Dükü ve Bar Kontu .
14. Jean-Louis Pelon ve Alain Streck, Bouvines 2014: Lille kapılarında bir savaş , Hazebrouck, La Voix, koll.  "Kuzey'in Sırları",2014, 68  s. ( ISBN  978-2-84393170-3 ) , s.  13.
15. Jean-Louis Pelon ve Alain Streck, Bouvines 2014: Lille kapılarında bir savaş , Hazebrouck, La Voix, koll.  "Kuzey'in Sırları",2014, 68  s. ( ISBN  978-2-84393170-3 ) , s.  39.
16. (in) , Jim Bradbury, Philip Augustus ,1998, s.  307
17. Henri Stein, "  Pierre Tristan, Philippe-Auguste mabeyincisi ve ailesi  ", Charters Okulu Kütüphanesi , t.  78,1917, s.  135-153 ( çevrimiçi okuyun , 6 Şubat 2020'de danışıldı ).
18. Gabriel Eysenbach, Armanın tarihi ve armanın bilimi , Turlar,1848( çevrimiçi okuyun ) , s.  321.
19. Jean Favier , Ortaçağ Fransa Sözlüğü , Paris, Fayard, col.  "Çeşitli Tarih",Eylül 1995( ISBN  221301398 ) , s.  176.
20. Anne Blanchard ( yön. ), Jean Meyer , Michel Mollat ​​​​du Jourdin ve André Corvisier, Military History of France , t.  1: kökenlerden 1715'e , Paris, PUF,1 st Aralık 1997( 1 st  ed. 1992) ( ISBN  2130489060 ) , s.  83.
21. "  The battle of Bouvines 1214  " , Hist-europe.com'da ( 6 Haziran 2021'de erişildi )
22. A. Morel, Paris'ten Köln'e, Brüksel'de, Senlis'te, Laon'da, Dinant'ta, Givet'te, Lüksemburg'da, Trier'de, Maestricht'te: açıklayıcı ve tarihi güzergah , Paris, Libr. L. Hachette ve Cie. tarafından,1864( çevrimiçi okuyun ) , s.  280.
23. FL, “  Tableau de Vernet  ” , Collection de Versailles'da ( 11 Mart 2021'de danışıldı )
24. "  27 Temmuz 1214 - Le dimanche de Bouvines  " , herodote.net'te ( 5 Haziran 2021'de erişildi )
25. Bruno D. Cot, "  1214: Bouvines Savaşı," ulusal efsane "  ", L'Express ,1 st Ocak 2016( çevrimiçi okuyun , 5 Haziran 2021'de danışıldı ).
26. "  Bouvines Savaşı, 700 inci yıldönümü  " ( Arşiv • wikiwix • Archive.is • Google • Ne yapmalı? ) , Açık bouvines2014.fr (üzerinde erişilen Ocak 2020 4 ) .
27. Patrick Boucheron, “  Georges Duby Bouvines'i mi icat etti?  ", Tarih , n o  399,Mayıs 2014, s.  62.
28. “  Tour de France 2014, Villeneuve-d'Ascq ve Bouvines'de iyi geçecek!  " , La Voix du Nord ,23 Ekim 2013( 4 Ocak 2020'de erişildi ) .
29. "  Bouvines: Louis de Bourbon için" Fransız halkının siyasi vicdanı bu ovada doğdu "  " , La Voix du Nord ,28 Temmuz 2014( 4 Ocak 2020'de erişildi ) .
30. "  800 yıl sonra: Bouvines savaşını neden unutmamalıyız  " , La Voix du Nord ,27 Temmuz 2014( 6 Şubat 2020'de erişildi ) .
31. Cédric Gout, "  Bouvines: Bouvines'i Puy-du-Fou du Nord olarak hayal etmek için 150 yaşındalar  " , La Voix du Nord , La Voix du Nord ,29 Mayıs 2016( 12 Haziran 2016'da erişildi ) .
32. "  Referans noktaları  " ( Arşiv • Wikiwix • Archive.is • Google • Ne yapmalı ? ) , ARTE + 7'de ( 2 Ekim 2016'da danışıldı ) .
33. "  25 Temmuz 2014 Kararnamesi bir sitenin sınıflandırma ile ilgili  " üzerine, Légifrance.fr (danışılan , 2020 6 Şubat ) .
34. "  Bovinler, 1214-2014. A place of memory  ” , lenord.fr'de (erişim tarihi: 28 Şubat 2020 ) .