Istro-Romen Vlåšca ši žei̯ånsca limba | |
ülke |
Hırvatistan Göç edilen ülke |
---|---|
bölge | Istria |
konuşmacı sayısı | 1000'den az |
Aileye göre sınıflandırma | |
|
|
Dil kodları | |
ISO 639-3 | ruo |
IETF | ruo |
Istro-Romen bir olan Romance dil konuştuğu Istro-Rumen sekiz 2001 yılında birkaç yüz hoparlörlerin, nüfus köylerde ait yarımada arasında Istria içinde Hırvatistan . Bu , bazen Istrian olarak adlandırılan , bir İtalyan-Roman dili olan Istriot ile karıştırılmaması gereken bir Doğu Roman dilidir .
Bazı dilbilimcilere göre , Rumence , Aromani ve Megleno-Rumence ile eşit düzeyde tam teşekküllü bir dildir . Diğer dilbilimciler, tüm Doğu Roman dillerini, "Rumence" olarak adlandırdıkları tek bir dil oluşturduğunu, dört varyantının Daco-Rumence, Istro-Rumence, Aromanian ve megleno-Rumence olarak adlandırdıkları lehçeler olduğunu düşünürler. Radu Flora, Aromani ve Megleno-Rumence'nin aynı Güney Doğu Roman dilinin iki lehçe grubu olduğunu, Istro-Rumence ve Daco-Rumence'nin ise Güney'den gelen iki lehçe grubu olduğunu belirterek farklı bir görüşe sahiptir . kuzeyden.
Neyse, günümüzde, İstria sadece sekiz konuşulduğu köylerde ait Istria : Žejane dağ aralığında kuzeydoğusundaki, Učka , Šušnjevica ve diğer altı köylerde ve mezralarda bu masif güneyindeki. Ayrıca Hırvatistan'daki (özellikle Pula ve Rijeka'daki ) kasabalara ve özellikle Batı Avrupa , Amerika Birleşik Devletleri , Kanada ve Avustralya'daki diğer göçmenlere dağılmış konuşmacılar var .
Dönem "istrian" ( Istriano , Istarski jezik ) bir olan yerel exonym "Istro-Romen" (ederken limba Istro-română ) Romen dilbilimcilerin bir akademik oluşturulmasıdır. Konuşmacıları onu üniter bir şekilde adlandırmaz:
Istria'da kurulduklarından beri, Istro-Romenler zaten bir asimilasyon sürecinden geçiyorlar ve dilleri, konuşanlar tarafından yazılı olarak kullanılmadığından, Hırvatça'dan güçlü bir şekilde etkileniyor . Bu nedenle, UNESCO onu büyük tehlike altında görüyor. Şimdi, kültürel dernekler tarafından , yetkililerin bir miktar desteğiyle yürütülen, onu korumaya yönelik belirli eylemler var .
Istro-Rumence konuşanlar istatistiklerde nadiren bu şekilde gösterilmiştir , bu yüzden sayıları her zaman daha çok tahmin edilmiştir. Önce XIX inci yüzyıl bu Şu anda 10 000. köylerde ebeveynleri ile öğrendik Istro-Romen hoparlörler 150 sanatçılar hala var olduğu tahmin edilmektedir olurdu. Şehirlere dağılmış durumda olanların iki veya üç katı ve Hırvatistan'ın dışında kalan birkaç yüz kişi olabilir: Avrupa, Amerika Birleşik Devletleri. Bu insanların hepsi orta yaşlı veya yaşlı. Ebeveynlerden çocuklara dil iletim neredeyse yıl içinde doğan kuşakların çalışma durdurulmuştur 1950 - 1960 . Sayıca az olan genç konuşmacılar (yaklaşık 30 yaşında), ikinci veya üçüncü yabancı dil olarak büyükanne ve büyükbabalarıyla öğrendiler .
Istro-Romenler ve dilleri nüfus sayımı verilerinde mevcut değildir, ancak Rumen ulusal azınlığı ile ilgili olanlar arasında bulunabilirler . Böylece 2011 yılında tüm Hırvatistan'da anadili Rumence olan 955 kişi kayıt altına alındı, ancak bu kişilerin kaçının anadili Dako -Rumence olan Boyaş olduğunu bilmek mümkün değil . In Istria'nın ilçesinde , 70 kişi Ulah konuşmacı olarak yerli Romen konuşmacı olarak kendilerini ilan edip 6. In Primorje-Gorski Kotar ilçesine Žejane bulunduğu, Romen ana dilin 40 kişi var.
Daha fazla Istro-Rumence konuşmacısı olduğu gerçeği, toponimlerle kanıtlanmıştır . Kuzey Istria'nın bir bütün bölge, Hırvat topraklarında çoğunlukla ve kısmen de Slovenya , hala denir Ćićarija dan, İtalyan Cicceria içinde, Cici , biri ethnonyms tarafından Istro-Rumen verilen Hırvatların . Halihazırda Istro-Romenlerin yaşadığı köylerden bazılarının iki adı vardır, biri Hırvatça, diğeri Istro-Rumence, örneğin Jesenovik -Sukodru (cf. Rumence alt kodru “ormanın altında”); diğerlerinin yalnızca bir adı vardır, ancak Hırvatça Kostrčani'deki Kostârčån gibi iki varyasyon vardır . Bu tür adlara sahip, ancak artık Istro-Rumence konuşulmayan daha birçok isim var: Floričići (cf. Rumence floricică “fleurette”), Jerbulišće (roum. Iarbă “çim”), Katun, Kature (Rumence . cătun "mezra") ), Fečori (roum. feciori "gençler") veya Kerbune (roum. cărbune "kömür"). Diğer Istro-Romen isimler var adanın ait Krk hoparlörler ilk yarısında içine asimile edildiler, XIX inci yüzyıl Fintira (bkz Fantana , Sekara (bkz "lavabo") Secara "çavdar").
Genel olarak Istro-Rumence'nin Proto-Rumence'den ayrılan son deyim olduğu kabul edilir , ancak bunun gerçekleştiği yer ve zaman belgelenmemiştir ve bu nedenle hipotezlerin konusudur.
İki ana teori var. O göre Ovid Densusianu , Istro-Romen güney-batıdan olan Transilvanya ve Banat onlar giderdi, X inci yüzyılın . Teorisini dilin özelliklerine, örneğin Moți'nin konuşmasında olduğu gibi Latin kökenli kelimelerle [n] basit intervokallik ([n]> [r]) ' nin rhotism'ine dayandırır . Bu hipotez diğer araştırmacılar tarafından da desteklenmektedir.
Sextil Pușcariu farklı bir görüşte. O, Istro-Romenlerin Güney-Tuna kökenli olduğunu teyit ediyor ve ayrılma yerini günümüz Sırbistan'ına yerleştirirken, Kuzey Tuna bölgesinin batı kesiminden Rumenlerle temas halinde olduklarını kabul ediyor. Ona göre, diğer Romenlerin ayrılsa XIII inci yüzyıl . Kesin konumla ilgili farklılıklar olmakla birlikte, Pușcariu'nun teorisi birçok araştırmacı tarafından da benimsenmiştir.
Bu iki teorinin yanı sıra, Istro-Romenlerin merkezin, Transilvanya'nın batısı ve kuzey-batısının yanı sıra güneydeki birkaç "çekirdekten" geldiğini söyleyen Elena Scărlătoiu'nunki de bir ara teori var. Tuna, özellikle Timok vadisi ve Prizren bölgesi .
Istro-Rumence her zaman ağırlıklı olarak sözlü bir dil olmuştur. Onun tanıklıklarının ilk olarak İstro-Romenlere ilgi duyan bilim adamları tarafından , daha sonra duaları , şarkı metinlerini , masalları ve diğer anlatı metinlerini , sözleri ve atasözlerini kaydeden dilbilimciler tarafından yazıya döküldüğü ortaya çıktı .
Istro-Romen ilk tasdik göründü 1698 bir de, tarihin içinde Trieste bir tarafından yazılmış keşiş bu şehir, Ireneo della Croce. Bu , o dönemde Istro-Romenler tarafından kullanılan Rumeri endonyminden bahseder ve yalnızca 13 ismin, belirleyicileri olan 8 ismin ve kendi dillerinde iki basit cümlenin Latince'ye çevrilmiş bir listesini verir .
In 1819 , Ivan Feretić, bir Katolik rahip gelen adanın ait Krk , "Krk 'ın Romen" iki dualar transkripsiyonu. Bunlar, Istro-Rumence'yi doğruladığı düşünülen ilk metinlerdir.
Aşağıdaki tanıklıklar, Istrialı bilgin Antonio Covaz tarafından kaydedilen ve Latince ve İtalyanca'ya çevrilerek 1846'da yayınlanan Çekirge ve Karınca masalının bir anekdot ve varyantıdır .
Istro-Rumence'de üç dua, 1856'da , Slovenya'daki bir incelemede Babamız da dahil olmak üzere yayınlandı .
Dilbilimcilerin dili tanımlamak için üzerinde çalıştıkları en sözlü metinleri yazıya döken ve yayınlayan araştırmacılardır.
İlk kültürlü edebi eser 1905'te ortaya çıktı ve 1990'larda ve 2000'den sonra ortaya çıkan birkaç esere kadar tek eser olarak kaldı .
Yazılı olmadığı için Iistroromen dili bir eğitim dili olamazdı . Yıl 1921 - 1925 o yanında bu amaç için kullanıldığında sadece dönem vardı Standart Romen Andrei Glavina, okumuş bir Istro-Romen tarafından kurulan bir okulda, Romanya .
Nesli Tükenmekte Olan Diller Kırmızı Kitabında, Tehlike Altındaki Diller bölümünde ve UNESCO Dünya Tehlikedeki Diller Atlası'nda varlığına yansıyan Istro-Rumence nesli tehlike altındadır .
1990'lardan itibaren bu dili korumak için bazı adımlar atıldı. 1997 yılında Avrupa Bölgesel veya Azınlık Dilleri Şartı'na imza atan Hırvatistan, Avrupa Konseyi tarafından Istro-Rumence'nin korunması için önlemler almaya davet edildi . Hırvat hükümetiyle ikili ilişkiler çerçevesinde Romanya hükümeti de bu yönde belli ölçüde çalışıyor.
Gerçekten de Hırvatistan'da belirli önlemler alıyoruz. Merkezi düzeyde, Istro-Rumence, Kültürel Varlıkların Korunması ve Korunması Yasası uyarınca Kültürel Varlıklar Sicilinin bir parçası olan Hırvatistan'ın Korunan Somut Olmayan Kültürel Varlıkları Listesine yazılmıştır. Yerel düzeyde, 2009 yılında kabul edilen İstria ilçesi tüzüğünde, ilçenin İstria -Rumence dahil yerel lehçelerin korunması için çalıştığı belirtilmektedir. Eğitimle ilgili bir önlem olarak, Istrian İlçe Meclisi, Čepić'teki Ivan-Goran- Kovačić ilk ve ortaokuluna Istrian-Rumence'yi teşvik etme görevini verdi, bu nedenle kuralı uygulamamasına izin veren özel bir rejimden yararlanıyor. Asgari kayıtlı öğrenci sayısı ile ilgili. Bu karara istinaden , 2016-2017 yılı için okul programı , iki öğretmenle birlikte , yılda 70 saat, ayda iki istrorumunjski jezik "Istro-Romen dili" ve Istro-Romen gelenekleriyle ilgili diğer etkinlikleri öngörmektedir .
Hırvatistan Kültür Bakanlığı, Istro-Rumence'nin konuşulduğu iki ilçenin konseyleri ve iki belediye binası bir projeyi desteklemektedir, Očuvęj vlåška ši žejånska limba (Eflak ve Žejane dilinin Korunması), 2005 yılında dilbilimci Zvjezdana Vrzić tarafından başlatılmıştır. New York Üniversitesi , Amerika Birleşik Devletleri'nde yaşayan bir grup Istro-Romen göçmeni ile 2007'de Hırvatistan'a , Istria Etnografya Müzesi'nin, ardından 2011'den beri üç Istro-Romen kültürel derneğinin dahil edilmesiyle genişletildi .
İtalya'daki diğer iki dernek de aynı doğrultuda çalışıyor: 1987'de kurulan Ervino Curtis'in başkanlığındaki Trieste İtalyan-Romen Dostluk Derneği Decebalus ve 1994'te Petru Emil Rațiu tarafından kurulan Roma Andrei-Glavina Kültür Derneği .
Diğer eylemler yoluyla götürüldükleri web Istro-Romen ve dile her türlü birçok materyalleri yayınlamaktadır Istro-Romen Toplum Worldwide (dünya Istro-Romen Topluluğu) Marisa Ciceran.
Her Istro-Romen köyünün kendi dili vardır , Učka masifinin güneyindekiler arasında küçük farklar ve bunlar ile Žejane'ninki arasında nispeten büyük farklılıklar vardır, bunun nedeni iki bölgenin uzun bir süre her birinden izole edilmiş olmasıdır. diğer. diğerinde dağın yanında. Orada fonetik , morfolojik (izlerini örneğin koruma declination ve Žejane ve güneyde onun ortadan kalkması) sözcük farklılıkları . Güney ve Žejane için ortak olmayan yaklaşık 300 sözcük birimi vardır (aşağıdaki bölümlerde lehçe farklılıklarına ilişkin ayrıntılara bakın).
Hemen hemen her araştırmacı, Istro-Rumence'yi kendi yöntemiyle kopyalamıştır. Şimdi en kullanmasıdır yazım da dilbilimciler tarafından kabul Kovacec arasında Romen şi Richard Sarbu Vasile Frăţilă, yazılı Hırvat unsurları ile büyük ölçüde o Sextil Puşcariu ilham. Vrzić, orada olmayan sadece üç harfle Hırvatçaya daha yakın bir yazım önerir. Bu komut dosyası, Hırvatça eğitim almış veya eğitim almakta olan Istro-Rumence konuşanlar ve dil öğrenmek isteyenler için hazırlanmıştır. Bu yazımlardan en az birinde standart Rumence'den farklı olan grafemler şunlardır :
API | Istro-Rumence | |
---|---|---|
Kovaçec 1998 | Vrziç 2009 | |
[ɒ] / [wɒ] | de | de |
[ǝ] / [ɨ] | de | de |
[k] a , å , â , o ve u'nun önünde | vs | k |
önce [k] , e , , ü ve i | k | k |
[t͡ʃ] | vs | vs |
[d͡z] | d̦ | dz |
[ε] / [e̯a] | ę | ę |
[ɣ] | ɣ | g |
[d͡ʒ] | ǧ | đ |
[j] | ben | j |
[ʒ] | ž | ž |
[ʎ] | ľ | lj |
[ɲ] | değil | nj |
[değil] | değil | değil |
[ʃ] | ş | š |
[vs] | t ″ | vs |
[t͡s] | ț | vs |
[w] | sen | sen |
Istro-Rumence, standart Rumence ile karşılaştırıldığında (Kovačec transkripsiyonuyla) belirli telaffuz özelliklerine sahiptir:
Rumence ve Istro-Rumence'de bazı sesler farklı şekilde gelişmiştir:
Latince | Rumence | Istro-Rumence | Tercüme |
---|---|---|---|
[a] vurgusuz final: LINGU A > | daha önemli kapatma: uzuv ă | daha az önemli kapatma: uzuv ę | dil |
[e] aksanlı: F E RRUM > | diftongiasyon: f ie r | f e r | Demir |
[i] aksanlı: L I GAT > | diftongiasyon : l ea gă | Sigara diphthongization: Ê GE | o / o / o bağlar |
[o] aksanlı: N O CTEM > | diphthongiation: n oa pte | olmayan diphthongiation: n O Pte | gece |
[kl]: CL AMARE > | [l] düşmeye: CH ema | palatalization : [I] cm ' EMA | aramak |
[gl]: * GL EMUS > | [l] düşüşü: gh em | [l] ' nin damaklaşması: gl ' em | top |
[n] basit intervokal: BE N E > | değişmemiş: bi n e | romatizma : bi r e | iyi |
[mn]: SCA MN UM > | sca bir | SCA nd | sandalye masa |
[nv]: * I NV ITIARE > | i nv ăța | â nm ețå | öğrenmek |
[l] + ünsüz: A L BUM > | değişmemiş: a l b | [l] düşüşü: åb | Beyaz |
[ll] + tekil ile biten : VITE LL US > | [l] basit: vițe l | [ll] düşüşü: vițe | dana eti |
[gw] + [e] veya [i]: SAN GUE M > | affrication [g]: San ge | fricativization [g]: san že | kan |
[g] + [e] veya [i]: GE NUC (U) LUM > | [g]' nin affı : ge nunchi | [g]'nin frikatifleştirilmesi: že ruŋclʼu | diz |
Istro-Romen lehçelerinde ortak olan diğer özellikler şunlardır:
Bazı özellikler belirli bir lehçeye özgüdür:
Gramer yapısı Istro-Romen esas olarak Hırvat etkisi, Romen bu kısmen farklıdır.
Gelen morfolojisi biz sadece Hırvat etkisini fark, ancak diğer yandan Žejane bir tarafında güney ağızları arasındaki ve aynı zamanda farklılıklar.
İsimGelince cinsiyet ait isimler , unutulmamalıdır nötrdür o Rumence mevcut olduğu için, nötr isim olmanın söylemek olduğunu eril tekil ve kadınsı çoğul : sadece güneydeki muhafaza edilmiştir bir Zid " bir duvar" - zidure "iki duvar" yapın (cinsiyet determinant şeklinde görünür ). Žejane'de nötrler eril hale gelmiştir, ancak nötre özgü çoğul bir son tutabilirler: doi̯ zidure “iki duvar” ( doi̯ do ' nun erilliğidir ). Ek olarak, nötr bu lehçede de vardır, ancak Slav dillerine özgüdür , bu lehçe Hırvat nötrlerinden onları uygun cinsiyet sistemine uyarlamadan ödünç alır (örnek: zlåto "veya").
Çoğul oluşumu birkaç özgüllüklerini sunar:
İfade vakalar genitif ve datif Romence daha analitik olduğunu, bu tip davaları ile ifade edilir parçacığın okumak antéposée, isim veya --başlarına olmadan olabilir: fil'u ţesåru okumak "imparatorun oğlu”, spure lu kardeşlik “diye / dedi kardeşlere ”, cuvintę i̯e lu mul're “ dedi / karısına ”. Güneyde, okuma Žejane içinde istihdam ederken, kadın olarak kullanılan Dişi'sini ( mul'åre "için / eşi"). İzleri Dahası, bu dilin, sentetik formu, mevcut olan çekimleri yoktur korunur: “a la / sa Femme” da denir mul'erl'ei̭ . Genetikte, sistematik olarak Žejane'de ( filʼu crålʼu “kralın oğlu” olarak okunur ), bazen güneyde bir devant lu / le kullanırız . A , Hırvat kökenli nötr isimlerin tam hâlinde tek başına kullanılır: a zlåto "altın".
MakalelerBelirsiz makale , içinde olan yalın ve -i halinde , bu farklı formları kardinal rakamı "bir, tek" tekabül:
Kesin makalenin biçimleri :
Nötr isimler -o takısı olmadan kullanılır.
Kesin makaleye karşı muhalefet adı vs. Belirsiz artikelin adı zayıfladı, belirli artikel Rumence'de belirsiz artikelin kullanıldığı yerde de kullanılıyor. Böylece furåt-a åc u hem "iğneyi çaldı" hem de "iğneyi çaldı" anlamına gelebilir. Žejane lehçesinde, -a ile biten bir artikelsiz dişil tekil , belirli artikel ve artikelsiz formlar birleşir: f asta "kız"ın yanı sıra "kız" anlamına da gelebilir : čåsta fęta če s-av asęra facut "Bu dün gece doğan kız" vs. ali fęta ali fečor "kız ya da erkek".
SıfatHırvatçanın etkisi altında, bazı sıfatların nötr bir biçimi vardır, -o ( bur , burę , buro "iyi, iyi"), diğerleri değil: ateş , ateş "genç". Nötr sıfatla örnek: i̭åle buro cuhęi̭t-a si muŋcåt-a “iyi bir şey hazırlayıp yediler ”.
Istro-Rumence'nin özelliklerinden biri - (i) le'nin (belirli -le maddesini içeren ) sıfatlar için tekil bir eril işaret olarak uygulanmasıdır: do talii̯anskile rat İtalya ile savaşta "ye kadar", totile ånu " tüm yıl boyunca ".
Üstünlük karşılaştırması vurgusuz mai̯ zarfıyla oluşturulur ve üstünlüğün göreli üstünlüğünü elde etmek için yalnızca mai̯ : mai̯ mare "daha büyük", mái̯ mare "the / the great ( e) ” yi vurgularız . Karşılaştırma ile inşa edilmiştir birlikte bir veya Hırvat muhabir Pazarlardaki : mai Musat'sımi de / nego batak “Bana daha güzel”.
rakamIstro-Romen rakamı kuvvetle Hırvat etkilenir. Latince'den miras alınan formlar vardır, yalnızca 1'den 8'e, 10'a ve 1000'e karşılık gelen sayılar .
Kardinal Rakamlar:
1 ur (masc.), Urę (güneyde dişi), ura (Žejane'de dişi), uro (nötr). Bu formlar belirsiz artikelin formlarından farklıdır, ancak Žejane'de makaledekilerle aynı tamlama-dative formları vardır: urvę "d '/ à un" ve urlę "d' / à une". 2 doi̯ (masc.), Do (fem.) 3 on üç 4 patru 5 činč , ținț (Sušnjevica'da) 6 yıl 7 saat 8 opt (Žejane'de), osân (Šušnjevica'da), osâm ( güneydeki diğer köylerde) 9 devet 10 zęče (güneyde), deset (ortak) 11 i̯edânai̯st 12 dvanaist 13 trinaist 20 dvadeset 21 dvadeset și ur 30 üçlü set 100 st 200 ekran 1000 miľe , mil'år ( Venedik lehçesinden ), tisut ″ (Hırvatça'dan Žejane'ye), tå (v) žânt ( Almanca'dan Žejane'ye)Sıra sayıları:
1 st Pârvi (masc.), Parve ( dişi , güney), PARVA ( dişi , Žejane olarak), parvo (nötr) 2 e Doile (mask.) Dova (dişi), Dovo (nötr) 3 e trei̯le (masc.) Treia (dişi), Treio (nötr) zamirler şahıs zamiriKişi zamirlerinin biçimleri :
Kimse | Yalın | datif | suçlayıcı | |||
---|---|---|---|---|---|---|
ayrık formlar | ortak formlar | ayrık formlar | ortak formlar | |||
1 yeniden sg. | i̯o "Ben, ben" | mii̯e "bana" | âmń-, mń- (güneyde), âm, âmi̯-, mi̯- (Žejane'de), mi m-, -m (belediyeler) "ben, m '" | "beni" hedefle | ben, m-, -m "ben, ben" | |
2 nd SG. | sen "sen, sen" | ți̯e "size" | âți̯-, ți̯- (Žejane'de), âț, ți, ț-, -ț (belediyeler) "te, t '" | "sen"i yak | te, t- "te, t '" | |
3 rd SG. | mas. | yani "o, o" | (a) ona̯ "ona" | âľ, ľ-, -ľ, ľi "onu" | yani "o" | âl, l-, -l "the, the" |
kadın. | i̯a "o" | (a) ľei̯ "ona" | âľ, ľ-, -ľ "onu" | i̯a "o" | o, vo "la, the" | |
1 st pl. | noi̯ "biz" | (a) "bize" hayır | ne, na, n-, ne de "biz" | noi̯ "biz" | ne, na, n- "biz" | |
2 nd pl. | "sen" görmek | (a) vo "size" | ve, va, v-, vi "sen" | "sen" görmek | ve, git, v- "sen" | |
3 rd pl. | mas. | yani "onlar, onlar" | (a) lor "onlara" | (güneyde) , (Žejane olarak) l "onların" (belediye) | yani "onlar" | ľ- "the" |
kadın. | i̯åle "onlar" | (a) lor "onlara" | (güneyde) , (Žejane olarak) l "onların" (belediye) | i̯åle "onlar" | (güneyde), (Žejane olarak) l (belediye) "" |
Notlar:
Cümle içindeki diğer örnekler: i̭elʼ le ganescu “onlarla konuşurlar”, ziče “onlara anlattı”, lʼ-a vezut “onları gördü”.
yansıtıcı zamirDönüşlü zamirlerin biçimleri :
datif | suçlayıcı | ||
---|---|---|---|
ayrık biçim | ortak formlar | ayrık biçim | ortak formlar |
sii̯e "kendi kendine" | âș (i̯), -ș "se, s'" | efendim "kendi" | se, s- "se, s'" |
Örnek cümleler: i̭elʼ vút-a åsiri cu sire “yanlarında eşekleri vardı”, omiri åv âș ńivele zapustit “insanlar tarlalarını terk ettiler”.
iyelik zamiri-sıfatZamirlerin biçimleri - iyelik sıfatları bir yandan güney lehçelerinde ve diğer yandan Žejane'de oldukça farklıdır.
Güneyde :
Sahip(ler) | Sahip olunan nesne(ler) | |||||
---|---|---|---|---|---|---|
eril tekil | nötr | kadınsı tekil | eril çoğul | kadınsı çoğul | ||
Kimse | 1 yeniden tekil | ben "benim, benim" | mevo "benim, benim" | hatta "benim, benim" | melʼ "benim, benim" | hatta "benim, benim" |
2 e tekil | sen "senin, senin" | tevo "senin, senin" | kafa "senin, senin" | böyle 'senin, senin' | kafa "senin, senin" | |
3 e tekil | olmak "onun, onun" | olmak "onun, onun" | selʼ "onun, onun" | sadece "onun, onun" | ||
1 tekrar çoğul | nostru "bizim, bizim" | nostro "bizim, bizim" | nostrę "bizim, bizim" | noştri / nostri "bizim, bizim" | bizim "bizim, bizim" | |
2 e çoğul | vostru "senin, senin" | vostro "senin, senin" | Vostre "senin, senin" | voștri / vostri "senin, senin" | olmak "seninki senin," | |
3 e çoğul | olmak "onların, onların" | olmak "onların, onların" | selʼ "onların, onların" | sadece "onların, onların" |
Žejane'de:
Sahip(ler) | Sahip olunan nesne(ler) | |||||
---|---|---|---|---|---|---|
eril tekil | nötr | kadınsı tekil | eril çoğul | kadınsı çoğul | ||
Kimse | 1 yeniden tekil | bir mev | bir mevo | bir mę / bir må | bir melʼ | bana göre |
2 e tekil | tev'da | tevo'da | bir tę / bir tå | böyle ʼ | tåle'de | |
1 tekrar çoğul | nostruya | bir nostro | bir nostra | bir noşt ″ ben | bizim için | |
2 e çoğul | görüşürüz | vostro'da | sana | görüşürüz | senin | |
3 e tekil ve çoğul | sev'de | görüşürüz | olarak | bir sel | satılık |
Notlar:
Aynı formlar işaret zamirleri ve işaret sıfatları olarak kullanılır . Yakınlık ifade edenler şunlardır:
Uzaklık için:
Tamlayan-dative genellikle analitik olarak ifade edilir (örneğin ța “ şundan / buna ” okuyun ), ancak Žejane'de sentetik formlar da vardır: čestvę “bundan / buna”, čeșt ″ ę “şundan / buna ”, čestorę “ from / Bunlara ".
soru-görece zamiriČire ( țire to Šušnjevica) "kim", kişilere atıfta bulunan bir soru - göreceli zamirdir . Tamlayan -datif formu cui̭ ( Žejane'de bir cui̭): čire-i̭ ånča? " Buradaki kim? », Bir cui̭ ai̭ ačå dåt? "Bunu kime verdin?" », Lu cui̭ i̭ești tu, fęta? "Senin baban/annen kim kızım?" "( Yakıyor. " Sen kimsin kızım? ", Țire su åt i̭åma såpę ke vo scopę su sire " kim başkaları için çukur kazar, içine düşer "(yanar." Mezarı başkasının altına kim kazar, kazmasına izin ver senin altında ").
Če ( Šušnjevica'da țe) "ne, o" cansız anlamına gelir. Güney lehçelerinde aksansız olarak , kabaca "is"e karşılık gelen ve bu nedenle orijinal anlamını yitiren bir soru parçacığı olarak kullanılır : če nú știi̭? (vurgu olumsuzlama kelimesine kayar ) "bilmiyor musun? "
Cårle / cåre / care (masc. Sg.), Cåra / cårę (fem. Sg.), Cåro (nötr), cårlʼi / carlʼi / cåri / cari (çoğul) birkaç Fransız akraba zamirine karşılık gelir. Žejane'de ayrıca tamlama-datif formları vardır: carvę (masc. Sg.), Carlʼę (fem. Sg.), Carorę (çoğul). İfadelerdeki örnekler : Cârstii̭ånu cåre vire "gelen adam (yanıyor." Hıristiyan "), žensca cåra virit-a "gelen kadın", våčile cåri dåvu bur låpte "iyi süt veren inekler" .
Belirsiz zamir ve sıfatRakamıyla ur , Ure / ura , üro da olduğu belirsiz zamir : ur lu åt "birbirlerine".
Diğer tanımsız kelimeler şunlardır:
Parçacık ile "u nust gelen nu ştivu bilmiyorum“”soru zamirleri önceki, biz oluşturan belirsiz pronominal ifadeleri gibi u Cire nust" “Birini”, nust "u CE şey“”vb
“Başka, başkası, diğerleri”nin Fransızca karşılığı åt / åtu / åtile (masc. Sg.), Åtę / åta (fem. Sg.), Åto ( nöter ), ålʼț (masc. Pl.), åte ( kadın pl.): åtile ɣlås “başka bir ses”. Bu zamir-sıfat hakkında not:
Ničur, ničo "none, none" zamir ve sıfattır. Eril formu, güneyde ničur ve ničurvę Žejane "kişiden / kişiye" okunan tamlama -datif formuna sahip olan "kişi" anlamına da sahiptir .
Niș ( Šušnjevica'da nis ) cansıza atıfta bulunan olumsuz zamirdir: tu n-åri frikę nis "hiçbir şeyden korkma", niș tamno "kötü bir şey değil".
Fiil diyabetIstro-Rumence'de, Romence'de olduğu gibi, fiil aktif, pasif veya yansıtıcı diyatezi olabilir . Güney lehçelerinde, yardımcı fiil fi "olmak" ile edilgenin yanında , İtalyanca'da modellenmiş , veri / viri "gelmek" fiiliyle bir yapı vardır : våca virit-a uțisę "inek öldürüldü".
YönlerIstro-Romen Hırvat gelen yol ödünç olarak adı geçen anlatırken kullanılır yerine getirilmemiş ve iteratif yönleri bir taraftan ve başarılı ve başlama ifade eden yönleri diğer tarafta. Gelince zamansal formların geçmişin, kusurlu bir göstergesidir örtük unaccomplished ve yinelemeli ifade, neredeyse tamamen Istro-Romence kayboldu. Tamamlanmış olanı ve yankılananı dolaylı olarak ifade eden geçmiş zaman Istro-Rumence'de mevcuttur, ancak bu formdaki fiil tamamlanabilir / tamamlanmamış veya tamamlanmamış / tekrarlanabilir. Bu yönlerin ifadesi diğer sözlü biçimlere de yayılmıştır. Geçmiş zamanda örnek:
benim tunče bușnit "o / o beni öptü o zaman" (yinelemeli) vs. i̯el 'sa pozdravit și sa pobușnit onlar selamladılar ve öptüler (başarıldı)Yönler, öncelikle bir ön ekin yokluğu veya varlığı ile ifade edilir . Bazı önekler Latince devralınır ( a , An- / AM- , dis- ), ancak en çok Slavcası : DO , iz- , Na / ne- , O, (b) - , PO- , ön , PRI - , ras- / res- , s- , za- / ze- . Farklı yönleri olan fiil çiftleri:
Görünüş karşıtlığı aynı zamanda eşanlamlı çiftlerle de ifade edilebilir , tamamlanmamış / yinelemeli fiil Latin kökenlidir, tamamlanmış / inchoative - Slav:
Yinelemeli yön, Slav ekleri -ęi̭ ve -vęi by ile de ifade edilebilir. onları ekleyebiliriz
Kişisel modları Istro-Romen kullanılan göstergesidir koşullu ve zorunlu .
Göstergede pratikte üç zaman vardır: şimdiki zaman , geçmiş zaman ve gelecek , Rumence'dekine benzer bir şekilde oluşturulur. Güney lehçelerinde izlerini taşıyan basit ve mükemmel ötesi geçmiş tamamen, kusurlu ise neredeyse tamamen ortadan kalkmıştır. Romen başlayarak kusurlu farklı oluşturulur mastar , sonlar öncesinde ediliyor yarı sesli bağlantı içinde -I- : lucråi̭am , “Ben çalışıyordu” faţęi̭ai “Sen yaptıklarını”, avzii̭a “o / o duyuyordum ".
Koşullu, şimdiki zamanları, geçmiş zamanları ve Romence'nin aksine gelecek zamanları içerir. Şimdiki zaman, şimdiki göstergede (v) rę "istemek" yardımcısıyla + tam sözlük fiilinin mastarı ile oluşturulur . Geçmiş zaman ile oluşturulabilir (v) tekrar , bu gösterge + olarak fi mastar + içinde "olduğu" sıfat veya (v) tekrar , bu gösterge + içinde FOST (arasında sıfat fi fiilinin) + sonsuz için sözlük anlamı: ręș fi cntåt veya ręș fost cantå " Şarkı söylerdim ". Future koşul , Latin futurum exactum'dan gelen ve bazen bununla aynı değere sahip olan sentetik bir forma sahiptir, gelecek anterior . Bu öncesinde biçimde kullanılırsa bağlaçlar se "eğer", agaçlar "ne zaman", par la ke (nu ...) "kadar": CND tot Fure gotova, yani va veri "her şey, o gelecek işlem tamamlandığında", neca nu rasclʼidu par la ke nu i̭å verire “gelene kadar açmazlar”.
Dilek sentetik formu sadece fiil için korunmuştur fi ( fivu, doldur, fii̭e, FIM, uygun, fivu ), diğer fiil l fiil 'gösterge bağlantılı öncesinde ile, analitik, Hırvat olarak ifade se "que" veya bunun Hırvat eşanlamlısı, neca . Şimdiki zamandan başka dilek kipinin başka zamansal biçimleri yoktur.
O da bir forma sahiptir hariç gereklilik, Romanya benzerdir 1 st çoğul şahıs. -o ile biten bir istisna , veri / viri "gelmek" fiili ve "getirmek" aduče fiilinin durumunda mevcuttur : viro! " gel ! », Genç! "Getirin! "
Istro-Rumence'nin kişisel olmayan kipleri mastar, ulaç ve ortaçtır . Romenceden farklı olarak mastar a olmadan kullanılır ve Romence'de eylemin adı olarak kullanılan uzun biçimi (örneğin a veni "come"> venire "come") kaybolmuştur. Romence mastarının birçok sözlü değeri vardır, örneğin Fransızca mevcut ortaç : åflu fętę durmi "Uyuyan kızı buluyorum". Gerund , -nda son ekine sahiptir ve nadiren kullanılır. Sırtüstü hem Latince ve kayboldu Romen formları : mastar yerini, ATO n-av avut de olmak “o / o içki gereken şey vardı”.
BirleşmeIstro-Rumence'de , Romence'dekine benzer dört kalıtsal konjugasyon sınıfı vardır ve Istro-Rumence'nin uygun zemininde ödünç almalar ve yaratmalar için birden üçe kadar (yoruma bağlı olarak):
Konjugasyon örnekleri (aksanlı ünlüler yukarıda aksanlı olanlardır ):
mastar:
scapå "kaçmak" |
țirę́ "tutmak" |
fåče "yapmak" |
avzi "duymak" |
cuhę́i̭ "pişirmek" |
Mevcut gösterge:
scåpu | țíru | fac | åvdu | küsküs |
snapi | țiri | fåči | åvzi | cuhéşti |
bir an önce | çizilmiş | yüz | övde | uhę́ |
scapån | țirén | yüz | avzin | cuhę́i̭n |
scapåț | tire | ön yüz | avzíț | cuhę́i̭ț |
scåpu | țíru | facu | åvdu | küsküs |
Žejane 'de 1 st kişi çoğul biten sahiptir -m ( Vedem "görmek") ve tip fiiller cuhęi̭ , şeklini 1 st tekil şahıs ve 3 e çoğul isimli cuhés , bir 2 inci tekil olmak cuhéş .
Geçmiş kod:
scapåt țirút facút facút avzít cuhę́i̭t |
-am -ai̭ -a (güneyde), -av (Žejane'de) -an (güneyde), -am (Žejane'de) -aț -a (güneyde), -av (Žejane'de) |
åm / i̭ó am / i̭o-m åi̭ / tú ai̭ / tu-i̭ å / åv / i̭é a / i̭é av ån / åm / nói̭an / nói̭ am åț / vói̭ aț å / åv / i̭él 'a |
scapåt țirút facút facút avzít cuhę́i̭t |
Çoğu durumda, yardımcı ertelenir. Diyalog olarak, 1 st kişi, yardımcı sıfat önlemek tekrarı yalnız kullanılabilir: - muydunuz size sterilliğini? -Am. "- Ateş ettin mi? (silah) - Ateş ettim. "
Gelecek kodu:
voi̭ ver va / vå ren (güneyde), rem (Žejane'de) veț vor |
scapå țirę́ fåče avzí cuhę́i̭ |
Belirli kelimelerden sonra, yardımcının kısa formları, kendisinden önceki kelimeyle bağlantılı olarak kullanılır: ț-oi̭ fåče “Seni yapacağım”, i̭o-i̭ spure “Söyleyeceğim”, če-r âŋ codru fåče? "Ormanda ne yapacaksın?" », Tu n-er nicat fi påmetân «asla zeki olmayacaksın».
scapå țirę́ fåče avzí cuhę́i̭ |
-voi̭ -ver -va -ren, -rem -veț -vor |
koşullu
ręș ręi̭ rę ręn (güneyde), ręm (Žejane'de) ręț rę |
scapå țirę́ fåče avzí cuhę́i̭ |
Geçmiş koşullu:
rę rę rę ręn / ręm rę rę |
fi |
scapåt țirút facút facút avzít cuhę́i̭t |
rę rę rę ręn / ręm rę rę |
evlat edinmek |
scapå țirę́ fåče avzí cuhę́i̭ |
Gelecek koşullu:
scapar | țirur | facúr | avzir | cuhę́i̭r |
scapari | țirúri | fabrika | avziri | cuhę́i̭ri |
scapåre | țirúre | facure | avzire | cuhę́i̭re |
scapårno | țirúrno | facurne | avzirno | cuhę́i̭rno |
scapåre | țirúreț | facure | avzíreț | cuhę́i̭reț |
scapåru | țirúru | facuru | avziru | cuhę́i̭ru |
Zorunlu:
bir an önce! | çizilmiş! | tatil! | - | cúhę! |
scapån! | țirén! | yüz! | avzin! | cuhę́i̭n! |
kusura bakma! | tire! | yüz! | avzíț! | cuhę́i̭ț! |
hayır scapå! | çıplak! | çıplak yüz! | - | nu cuhęi̭! |
hayır scapån! | nu țirén! | hayır fačén! | nu avzin! | nu cuhę́i̭n! |
nu scapåț! | çıplak țiréț! | çıplak yüz! | çıplak avzíț! | nu cuhę́i̭ț! |
Negatif, şekli 1 st tekil mastar gelir, diğerleri gösterge mevcut olanlar olmak.
edatBir dizi edat Latin kökenlidir: ân "in, in", (â) ntru "in, in", of "of, about", din / diŋ "of" (menşei ifade eden), "için asmak / için "(aramak VirIT-DIN carne , o / o (et) aramak için geldi" ")" "den", pre "açık". Diğerleri Hırvatça'dan ödünç alınır, genellikle Hırvatça'da olduğu gibi ödünç alınan ve reddedilen isimlerle kullanılır: poi̭di na salåtu "salatada bir şeyler yemek". Bazı Hırvat edatları , Latin kökenli edatlarla edat cümleleri oluşturur: nameto de “yerine”, i̭elʼ fost-a ocoli de foc “ateşin etrafındaydılar”.
bağlaçBağlaçlar arasında, bazıları Latince'den ( și "et", ke "que") ve diğerleri İtalyanca'dan ödünç alınan ( ma "mais", perke "çünkü", se "If") olan Romantizm vardır. diğer bağlaçlar hala Hırvat kökenlidir: ali "or", neca "que, pour que", nego "que" karşılaştırmalı.
Istro-Rumence sözdizimi de Hırvatça'dan etkiler gösterir.
nominal grupHırvatçanın etkisi altında, ad grubunda kelimelerin sırası genellikle belirleyici ve/ve sıfat + isimdir ( mev nono "dedem", čâsta fečor "bu oğlan", o musåtę fętę "güzel kız"), ama aksi örnekler de var: betâr om nu pote veya omu betâr nu pote “yaşlı adam yapamaz”. İsim birkaç kelimeyle belirlenmişse, örneğin cümlede olduğu gibi, hepsi ona önceden getirilebilir.
čâsta lui̭ zelen mižol i̭e ön scånd "onun bu yeşil bardağı masanın üzerindedir", ancak isim grubu kelime sırasının hala iki varyasyonu var: čâsta lui̭ mižol zelen ve čâsta zelen mižol lui̭ . basit cümleSoru cümlesi genellikle ayırt edilir tonlama ancak belirli işaretlemek parçacıklar da vardır ce güney lehçelerinde ve â Žejane à: ce tu ganeşti vlåşki? "Eflakça biliyor musun?" », Â tu cuvinți žei̭ånski? "Žejane'nin dilini konuşuyor musun?" ".
Olumsuzlama için iki kelime kullanırız. Nu olan fiil inkar için kullanılan ( nu me Abate! “ Ne me yarasalar pas!”) Ve edilir değil bir kelime cümle olarak veya bir dönem karşı çıkmak, bir fiil olmadan kullanılabilir: Gianni dat-Bir Özel listeye lu Mario, ne libru "Bu Gianni'nin Mario'ya verdiği mektup, kitap değil."
Fransızca ve Rumence ile karşılaştırıldığında, basit cümledeki kelimelerin sırası çok serbesttir.
Birleşik fiil zamanlarının unsurları her zaman birbiri ardına yerleştirilmez. Örneğin, yardımcı fiil ile sözcüksel fiil arasına şunları yerleştirebiliriz:
Biri doğrudan nesne olan üç bileşenli bir cümlede, sıralama özne + fiil + CD veya CD + fiil + özne olabilir. Özne ve CD, morfolojik olarak işaretlenmediğinden ve CD'nin kendisine karşılık gelen bir şahıs zamiri tarafından alınmadığından veya alınmadığından (Romence'de CD her iki şekilde işaretlenmiştir), hareketli isimler ve her ikisi de aynı sayıdaysa, böyle bir cümlenin anlamı, bu bileşenlerden birinin veya diğerinin vurgu ve tonlama ile vurgulanmasına bağlıdır. Tek başına okunduğunda, aşağıdaki cümleler şu anlama gelebilir:
Bovu ântręba åsiru “Öküz eşeğe sorar” veya “Eşek öküzü sorar”; Maria pi̭ažę Gianni " Gianni , Maria'yı seviyor" veya " Maria, Gianni'yi seviyor".Üçten fazla bileşen içeren basit bir cümle örneği: De Cârbur lemnu i̭e bur sakile "Kömür yapmak için her odun iyidir" (lafzen "Kömür için her odun iyidir").
İki işlem aynı konu ve biri diğerine bağlı olduğu zaman Romen farklı olarak, Hırvat etkisi altında, Istro-Romen kompleksi cümleye bir mastar ifade tamamlayıcı ile inşaat tercih ile. Alt madde : vreţ Âl ântrebå? vs. vreți să-l întrebați? "Ona sormak ister misin? ", Mere lucrå vs. merge să lucreze “çalışacak” (tam sözlük anlamıyla “gidiyor”).
Naroumov 2001'e göre , temel Istro-Rumence sözlüğünün %65'i Latince'den miras alınan kelimelerden oluşur ve 110 kelimelik Swadesh listesi bu kökenin %87'sini oluşturur. Bazıları Istro-Rumence'ye özgüdür, Rumence'de yoktur (örneğin cåi̭bę "kuş kafesi") veya ek bir özel anlamı vardır: scånd "sandalye" ama aynı zamanda "masa", önce "sormak" ama aynı zamanda "aramak" " .
Word formasyonu türetilmesi düşüktür. Sözel önekler daha çok dilbilgisel bir karaktere sahiptir ve tamamlanmış / tamamlanmamış bir yönü olan fiiller oluşturur (yukarıdaki Yönler bölümüne bakın ).
Ayrıca, bazıları Latin kökenli, bazıları Slav kökenli olan ve aşağıdakileri oluşturan bazı sözcük ekleri vardır:
Tüm Doğu Roman dilleri arasında, özellikle sözlük alanında yabancı etkilere en dayanıklı olan Istro-Rumence'dir.
Ödünç alınanların çoğu Hırvatçadan, özellikle de Chakavian lehçesinden ve aynı zamanda standart dilden geliyor. Bazı ödünç kelimeler, miras alınan kelimelerle eş anlamlı çiftler oluşturdu ve sonra bu kelimeler anlam değiştirdi. Böylece, fiil ödünç poşni "başlaması" ve anlamını gelen fiil kalıtsal ânčepå (örneğin: "başlatmak için" düşürüldü ânčepå para "ekmek başlatmak için"); sıfat vęrde "olgunlaşmamış" anlamını alırken, "yeşil" anlamında "zelen" kredisini kullanıyoruz. Bazı isimler bir edatla ve bu edatın talep ettiği gündelik formla ödünç alınmıştır : po svitu “ dünya tarafından”, na şetńu “gezinti yerinde”, za večeru “akşam yemeğinde”.
Venedik lehçesinden veya Standart İtalyancadan alınan krediler doğrudan veya Hırvatça aracılığıyla girilir: alora “then”, i̭ardin “garden”, i̭ardiner “bahçıvan”, oštarii̭a “bistro”, urdinęi̭ “order”.
Almanca kelimeler de doğrudan veya Hırvatça yoluyla ödünç alınmıştır: fråi̭er / fråi̭ar „genç adam, sevgili, damat”, fruștikęi̭ „kahvaltı yap”, țucâr „şeker”.
Hem güney lehçelerinde hem de Žejane lehçelerinde tüm ödünçlemeler mevcut değildir (ödünç almalar kalın harflerle yazılmıştır). Örnekler:
Güney lehçeleri | Žejane lehçesi | Tercüme |
---|---|---|
çer | nebo | gökyüzü |
mezun | yaz | Kent |
medvid | seninki | ayı |
başına | hrushva | armut, armut ağacı |
ponedili̭âc | lur | Pazartesi |
petâc | ateş | Cuma |